خاطرات روزانه آیت الله هاشمی / سال ۱۳۷۶/ کتاب « انتقال قدرت»
روز پر مشغله از تهران تا اردبیل و سرعین و روستاهای زلزله زده
پنجشنبه 7 فروردین 1376// 17 ذی‌قعده 141727 مارس 1997
ساعت هفت و نیم صبح، برای سفر به اردبیل، به‌منظور بازدید از مناطق زلزله‌زده مشکین‌شهر و سرعین،[1] از منزل به فرودگاه رفتم. عفت و فاطی هم آمدند. آقایان [علی‌محمد] بشارتی، [وزیر کشور]، [عیسی] کلانتری، [وزیر کشاورزی]، [علی] غیوری، [نماینده ولی‌فقیه در هلال‌احمر]، [جلیل] بشارتی، [رئیس دفتر رسیدگی به مناطق محروم ریاست‌جمهوری] و [رسول] زرگر، [معاون عمرانی وزیر کشور و رئیس ستاد حوادث غیرمترقبه] هم همراه بودند؛ به‌اضافه نمایندگان استان. ساعت نُه و نیم صبح در فرودگاه اردبیل استقبال و خیرمقدم توسط فرزند شاهد انجام شد.
یکسره با اتومبیل‌ها به منطقه و به روستای گلستان رفتیم. اهالی استقبال گرمی کردند و من صحبت تسلیت‌آمیز و دلگرم‌کننده‌ای نمودم.[2] از خرابه‌های زلزله بازدیدکردیم. تقریباً تمام ساختمان‌ها ویران شده، اگر ساختمانی با مصالح خوب و اسلوب درست ساخته شده، مانده است.
مقداری در چادر یکی از اهالی نشستیم. احوال‌پرسی کردیم. پنج فرزند داشت. از کمک‌های اولیه راضی‌اند و به بازسازی امید دارند. مرحله نجات مردم و اسکان موقت تکمیل شده و از امروز کار آواربرداری و بازسازی توسط بنیاد مسکن شروع می‌شود. 13 هزار واحد از 20 تا 100 درصد آسیب دیده و 225 میلیارد تومان خسارت وارد آمده است. سپس به روستای شیران رفتیم. آنجا هم همین وضع بود. مردم آنجا به شهر رفته بودند.
به شهر سرعین رفتیم. مردم استقبال گرمی کردند. چون ساختمان‌ها با سیمان و آجر و آهن ساخته شده، خسارات شهر جزیی بوده و تلفاتی نبوده. در اجتماع مردم صحبت کردم و از صبر مردم و همکاری آنها و تلاش مسئولان قدردانی کردم و وعده بازسازی سریع و خوب دادم.[3] خیلی پُرشور و وفادارند. [آقای محمود احمدی‌نژاد]، استاندار، توضیحاتی در مورد وضع تأسیساتی داد که برای استفاده از آب‌گرم [معدنی] و جذب جهادگران ساخته شده است.
به شهر اردبیل رفتیم. بیرون شهر در میهمان سرای استانداری، جلسه توجیهی بود. استاندار و مهندس زرگر، رئیس ستاد حوادث کشور صحبت کردند و گزارش اقدامات و برنامه بازسازی را دادند. قرار است به هر خانواده 600 هزار تومان وام قرض‌الحسنه برای ساختمان و 300 هزار تومان برای اصطبل حیوانات و 100 هزار تومان برای ساخت خانه پانزده ساله بدهند و من هم قبول کردم که 200 هزار تومان، برای هر واحد، کمک بلاعوض بدهیم. مصالح هم سر کار به آنها برسانیم. دو تیپ نقشه ارائه شده؛ کوچک و بزرگ‌تر. برای دام‌های که تلف شده هم جداگانه کمک شود؛ گفتند 16 هزار دام تلف شده. مدارس و سایر تأسیسات عمومی را هم بسازیم. به‌گونه‌ای عمل شود که زمستان آینده، مردم خانه داشته باشند.
سپس به‌سوی فرودگاه رفتیم. در مسیر همه‌جا مردم شهر و روستاها اجتماع داشتند و قربانی و تشکر و سپاس. مسئولان استان تقاضا داشتند که مقداری از سیب‌زمینی‌های کشاورزان را که روی دستشان مانده است، بخریم؛ ممکن است فاسد شود. به [آقای عیسی کلانتری]، وزیر کشاورزی گفتم پیگیری کند. ناهار و صبحانه را در مسیر برگشت و رفت، در هواپیما صرف کردیم. ساعت سه و نیم بعدازظهر به خانه رسیدیم.
عصر آسید عباس طباطبایی و اعضای خانواده‌اش، برای تبریک عید آمدند. آقای [کمال] خرازی، [نماینده دائم ایران در سازمان ملل]، از آمریکا تلفن کرد و گفت، پخش مصاحبه مایک‌والاس[4] با من در آمریکا باعث تحول عمده‌ای شده و افکار خیلی‌ها را عوض کرده و به خصوص که پس از پخش مصاحبه، خود والاس به سئوالات مردم در مورد مطالب مصاحبه جواب داده و عمدتاً حالت دفاعی داشته است.[5]
[1] - این زلزله در تاریخ ۱۰ اسفند ۱۳۷۵ رخ داد و بزرگی آن ۶٫۱ ریشتر بود و باعث تخریب کامل منازل و تأسیسات زیربنایی تعداد 136 روستا در نیر و هیر و سرعین و همچنین حدود ۱۴۰ روستا هم در شهرستان‌های اردبیل، گَرمی‌مغان، مشکین‌شهر، سرعین و نیر، دچار آسیب شدند. در حدود ۱۰ هزار رأس احشام نیز تلف شد. شدت زلزله به حدی بود که در اکثر شهرهای اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی، گیلان و زنجان احساس شد و در شهر اردبیل باعث وحشت مردم شد. شمار کشتگان زلزله حدود ۱۱۰۰ نفر و مجروحان ۲۶۰۰ نفر بود. بی‌خانمان‌شدگان نیز ۳۶ هزار نفر اعلام شد. خانه‌های خشتی و گلی اطراف اردبیل، تاب تحمل چنین زلزله‌ای را نداشت و به شعاع ۳۵ کیلومتر، تمام روستاهای اطراف مرکز زلزله، کامل تخریب شد. پس از بازسازی نیر و هیر، این دو روستا به شهر تبدیل شدند.
[2] - رجوع‌کنید ← کتاب هاشمی رفسنجانی، «سخنرانی‌های 1376»»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1398.
[3] - در بخشی از این سخنرانی آمده است: «حدود 125 روستا آسیب دید که خیلی وسیع است. من امروز به روستای گلستان و شیران رفتم و از کنار چند روستا هم گذشتیم. تخریب خیلی وحشتناک است. در بعضی از چادرها با مردم آسیب‌دیده صحبت کردم که روحیه مردم برای بنده بسیار جالب بود. خانواده‌ای که عزیزانی را از دست داده بود، اما با روحیه، صبور، شاکر و راضی به قضای الهی با مصیبت برخورد کرده است. این خیلی امتیاز است. این نشان ایمان شما مردم اردبیل است. اردبیلی‌ها همیشه نمونه ایمان، صبر و سخت‌کوشی بودند. امروز هم ثابت کردند. از لحاظ سرما، برف، طوفان و باران روزهای سختی بود. در این سرما مشکلات زیادی برای مردم پیش آمد و زن و بچه‌ها به زحمت افتادند. الحمدالله دوران سخت بحرانی و روزهای اضطراری را پشت سر گذاشتیم.» رجوع‌کنید ← کتاب هاشمی رفسنجانی، «سخنرانی‌های 1376»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1398.
[4] - مایک والاس، روزنامه‌نگار، تهیه‌کننده و مجری سرشناس آمریکایی است. او مجری و تهیه‌کننده یکی از مشهورترین و پُربیننده‌ترین برنامه‌های تلویزیونی آمریکا به نام «شصت دقیقه» بود و در این برنامه با صدها تن از چهره‌های برجسته عالم سیاست، فرهنگ و ورزش گفت‌وگوی رودررو انجام داد. مایک والاس به ایران نیز سفر کرد و در میان گفت‌وگوهای جنجالی و معروفش، مصاحبه با محمدرضا پهلوی، حضرت امام خمینی (ره) و محمود احمدی نژاد است. در مورد مایک والاس می‌گفتند که او با اشخاص مصاحبه نمی‌کند، بلکه آنها را مورد بازجویی قرار می‌دهد و مشت‌شان را باز می‌کند.
[5] - آقای هاشمی در مصاحبه با مایک والاس، خبرنگار شبکه تلویزیونی «سی. بی. اس» آمریکا، پیرامون روابط ایران و ایالات متحده، برای نخستین بار مطالب مهمی مطرح کرد که می‌توانست، موضوع دشمنی آمریکا را به سمت حل و فصل پیش ببرد. در بخشی از این مصاحبه آمده است: «بین ما مسأله مهم، عدم اعتماد به‌آمریکاست. مسائل هیجانی و موارد دیگر برای ما اهمیتی ندارد. اگر آمریکا بتواند اعتماد ما را جلب کند، آن چیزی که شما می‌گویید می‌تواند اتفاق افتد.» ایشان در پاسخ به این سؤال که آمریکا چگونه می‌تواند اعتماد شما را جلب کند؟ گفت: «ممکن است راه‌های مختلفی وجود داشته باشد. باید حسن‌نیت خود را نشان دهد. چون ما همیشه از آمریکا عدم حسن‌نیت، دیده‌ایم. من قبلاً به عنوان مثال یک راه مشخص را می‌گفتم که آمریکا اموال ما را که بدون دلیل در آمریکا مسدود است، آزاد کند که البته این یک نمونه است. قبل از انقلاب آمریکا برای فروش اسلحه به ایران یک حساب ویژه به نام «اف.بی. اس» باز کرده بود و پول نفت مستقیم به‌آن حساب می‌رفت. آمریکا در مقابل فروش اسلحه، بدون دخالت ایران از آن حساب برداشت می‌کرد. بعد از این که انقلاب خیلی جدی شد، ارسال سلاح‌ها متوقف شد و پول‌ها در آنجا ماند. در آنجا تمامی دعاوی مطرح است. این هم جزو دعاوی است. ولی می‌بینید الان 18 سال گذشته و ما نتوانسته‌ایم پول خود را بگیریم. آمریکا می‌توانست به عنوان حسن‌نیت حداقل مقداری را که خودش قبول دارد، بپردازد که رقم درشتی است و مقدار کمی نیست و بالغ بر میلیاردها دلار است. این علامت حُسن‌نیت است. ما این را به عنوان یک دلیل می‌دانیم.» برای مطالعه متن کامل مصاحبه رجوع‌کنید ← کتاب «هاشمی رفسنجانی، مصاحبه‌های 1376»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1398.