تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نحل – آیه ۳ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بالْحَقِّ تَعَالَی عَمَّا یُشْرِکُونَ

آسمانها و زمین را به حق آفرید. او برتر است از این که به او شرک ورزند.

1- آفریننده آسمانها و زمین (جهان هستی)، خداوند است.

خلق السمـوت و الأرض

2- جهان آفرینش (آسمانها و زمین)، دارای نظم، هدف، اتقان، استواری و به دور از هرگونه پوچی و بی نظمی

خلق السمـوت و الأرض بالحق

از معانی «حق» هدف داری حکیمانه و متقن بودن است. بنابراین «خلق السماوات و الأرض بالحق»; یعنی، جهان را هدف دار و در نهایت اتقان و استواری آفرید.

3- جهان آفرینش، دارای آسمانهای متعدد

خلق السمـوت

4- آفرینش حق مدار آسمانها و زمین، گواه وحدانیت خدا و نبود شریک برای او

أن أنذروا أنه لا إلـه إلاّ أنا فاتقون . خلق السمـوت و الأرض بالحق تعـلی عمّا یشرکون

جمله «خلق السماوات و الأرض» به منزله تعلیل برای مضمون «لا إلـه إلاّ أنا» در آیه قبل است.

5- خداوند، برتر و فراتر از آن است که بتوان برای او شریکی در آفرینش تصور کرد.

خلق السموت و الأرض بالحق تعـلی عمّا یشرکون

6- قرار دادن هرگونه شریک برای خداوند، نشانه تصور ناصحیح و غیر واقعی از اوست.

تعـلی عمّا یشرکون

7- آفرینش آسمانها و زمین (جهان هستی) دلیلی بر قدرت خداوند بر محقق ساختن وعده هایش

أتی أمر الله ... خلق السموت و الأرض بالحق تعـلی عمّا یشرکون

جمله «خلق السماوات ...» می تواند به منزله تعلیلی برای روشن نمودن قدرت خداوند بر محقق ساختن وعده هایش باشد.

8- مشرکان صدراسلام، خداوند را خالق آسمانها و زمین می دانستند.

أتی أمر الله ... سبحـنه و تعـلی عمّا یشرکون ... خلق السموت و الأرض بالحق تعـلی عمّا یشرکون

«تعالی عمّا یشرکون» مربوط به «بالحق» است و نه «خلق السماوات و ...» بنابراین، از آیه استفاده می شود که مشرکان درباره اصل خلقت عالم حرفی نداشته اند، بلکه درباره حقانیت و پوچی آن توهماتی داشته اند.

آسمان

تعدد آسمان ها 3; خالق آسمان ها 1، 8; خلقت آسمان ها 4، 7

آفرینش

اتقان آفرینش 2; حقانیت آفرینش 4; خالق آفرینش 1; خلقت آفرینش 7; نظم آفرینش 2; هدفداری آفرینش 2

آیات خدا

آیات  آفاقی 4

توحید

توحید افعالی 5; توحید در خالقیت 5; دلایل توحید 4

خدا

بینش غلط درباره خدا 6; حتمیت وعده های خدا 7; خالقیت خدا 1; دلایل قدرت خدا 7; علوّ خدا 5

زمین

خالق زمین 1، 8; خلقت زمین 4، 7

عقیده

عقیده به خالقیت خدا 8; عقیده به شرک 6

مشرکان

عقیده مشرکان صدراسلام 8