تفسیر آیات قرآن کریم – سوره هود – آیه ۶۲ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالُواْ یَا صَالِحُ قَدْ کُنتَ فِینَا مَرْجُوًّا قَبْلَ هَـذَا أَتَنْهَانَا أَن نَّعْبُدَ مَا یَعْبُدُ آبَاؤُنَا وَإِنَّنَا لَفِی شَکٍّ مِّمَّا تَدْعُونَا إِلَیْهِ مُرِیبٍ

گفتند: «ای صالح! پیش از این در میان ما مورد امید بودی ، آیا بازمی داری ما را از اینکه پرستش کنیم آنچه را پدرانمان می پرستند؟ و ما واقعاً درباره چیزی که بدان دعوتمان می کنی در شکّی هستیم که مایه بدگمانی [به تو] شده است».

 

1ـ صالح(ع) ، حتی پیش از نبوتش ، انسانی فرزانه و دارای استعدادی ویژه در میان قوم ثمود

قالوا یـصـلح قد کنت فینا مرجوًّا قبل هـذا

برداشت فوق مبتنی بر دو نکته است: الف) جمله «قوم ثمود به تو امیدها داشتند» ـ که مضمون جمله «قدکنت ...» است ـ حکایت از نبوغ صالح(ع) و استعدادهای خاص و سابقه نیک او دارد. ب) مشارالیه «هـذا» ادعای نبوت صالح(ع)و اعلام توحید ولزوم یکتاپرستی از سوی اوست.

 

2ـ قوم ثمود ، معترف به ویژگیهای مثبت و استعدادی خاص در صالح(ع)

قالوا یـصـلح قد کنت فینا مرجوًّا قبل هـذا

 

3ـ قوم ثمود ، صالح(ع) را به خاطر ویژگیها و استعدادهایش ، مایه ترقی و تعالی آن قوم می دانستند.

قد کنت فینا مرجوًّا

 

4ـ خداوند ، پیامبران را از میان انسانهایی که خوش نام و به نیکی معروفند، انتخاب می کند.

قد کنت فینا مرجوًّا قبل هـذا

 

5ـ قوم صالح و پدرانشان ، مردمانی مشرک و پرستشگر غیر خدا بودند.

أتنهـنا أن نعبد ما یعبد ءاباؤُنا

 

6ـ صالح(ع) ، مردمان را از پرستش غیر خدا برحذر می داشت و علیه شرک ورزی قوم ثمود مبارزه می کرد.

أتنهـنا أن نعبد ما یعبد ءاباؤُنا

 

7ـ حضرت صالح(ع) ، مورد اعتراض و سرزنش قوم ثمود به خاطر فراخوانی آنان به یکتاپرستی و نفی خدایان دروغین

أتنهـنا أن نعبد ما یعبد ءاباؤُنا

استفهام در «أتنهـنا أن نعبد ...» استفهام توبیخی است.

 

8ـ قوم ثمود ، امیدهای خویش درباره صالح(ع) را به خاطر مبارزه او علیه شرک ، بر باد رفته می دیدند.

قد کنت فینا مرجوًّا قبل هـذا أتنهـنا أن نعبد ما یعبد ءاباؤُنا

قید «قبل هـذا» دلالت بر قطع امید قوم ثمود از صالح(ع) دارد و جمله «أتنهـنا» بیانگر دلیل و علت آن است.

 

9ـ پایبندی به آداب و رسوم پدران و نیاکان ، از انگیزه های مخالفت قوم ثمود با صالح(ع) و تعالیم او

أتنهـنا أن نعبد ما یعبد ءاباؤُنا

مراد از «ما» بتها و معبودهای پنداری مشرکان است. توصیف آنها با جمله «یعبد ءاباؤُنا» اشاره به علت حکم قبل (نعبد) دارد; یعنی ، ما بتها را می پرستیم ، چون پدرانمان آنها را می پرستند.

 

10ـ جوانان و میانسالان قوم ثمود ، مخاطبان اصلی حضرت صالح(ع) در دعوت به توحید ویکتاپرستی

أتنهـنا أن نعبد ما یعبد ءاباؤُنا

فعل مضارع «یعبد» گویای این است که مخاطبان صالح ، کسانی اند که پدرانشان زنده بودند و به پرستش خدایان مشغول بودند.

 

11ـ وفاداری جوامع به آرا و اندیشه های باطل قومی و قبیله ای ، بازدارنده بروز اندیشه های نو و برحق در میان آنان

أتنهـنا أن نعبد ما یعبد ءاباؤُنا

 

12ـ تعصبهای نژادی ، زمینه ساز تقلیدها و پیرویهای کورکورانه است.

أتنهـنا أن نعبد ما یعبد ءاباؤُنا

 

13ـ تلاش مستمر و بیوقفه صالح(ع) در انجام رسالت خویش

مما تدعونا إلیه

 

فعل مضارع «تدعو» دلالت بر استمرار دعوت دارد که از آن به تلاش مستمر تعبیر شد.

 

14ـ قوم ثمود ، در یکتایی خدا و ضرورت یگانه پرستی ، در شک و تردید بودند.

و إنّنا لفی شک مما تدعونا إلیه مریب

 

15ـ دعوت به توحید و بیان ضرورت یکتاپرستی از سوی حضرت صالح(ع) ، مایه تردید قوم ثمود در خردمندی و هوشیاری او

و إنّنا لفی شک مما تدعونا إلیه مریب

«مریب» (تردیدافکن) صفت برای «شک» است و متعلق آن ـ به قرینه جمله «قد کنت فینا مرجوّاً» ـ خردمندی و هوشیاری صالح(ع) می باشد. بنابراین جمله «إنّنا لفی ...»; یعنی، ما در درستی تعالیم تو شک داریم، آن چنان شکی که باعث شده درباره خردمندی و هوشیاری ات نیز تردیدکنیم.

 

16ـ «عن أبی جعفر(ع) قال: إن رسول الله(ص) سأل جبرئیل: کیف کان مهلک قوم صالح(ع)؟ فقال: یا محمد(ص) ان صالحاً بعث إلی قومه و هو إبن ستة عشرة سنة ... و کان لهم سبعون صنماً یعبدونها من دون الله...;(1)

از امام باقر(ع) روایت شده است که فرمود: رسول خدا(ص) از جبرئیل پرسید: هلاکت قوم صالح چگونه بود؟ گفت: ای محمد! همانا صالح به سوی قوم خود مبعوث شد در حالی که شانزده سال داشت ... و برای آن قوم هفتاد بت بود که آنها را به غیر از خدا می پرستیدند ...».

انبیا:

برگزیدگی انبیا 4; پیشینه انبیا 4; خوشنامی انبیا 4; ویژگیهای انبیا 4

انگیزش:

عوامل انگیزش 9

تعصب قومی:

آثار تعصب قومی 11، 12

تقلید:

تقلید از نیاکان 9; زمینه تقلید کورکورانه 12

توحید:

دعوت به توحید عبادی 7، 10، 15

جامعه:

آسیب شناسی جامعه 11

حق:

موانع حق پذیری 11

رشد:

موانع رشد فکری 11

روایت: 16

صالح(ع):

آثار نبوغ صالح(ع) 3; استعدادهای صالح(ع) 2; انذارهای صالح(ع) 6; تبلیغ صالح(ع) 6; تلاش صالح(ع) 13; دعوتهای صالح(ع) 7، 10، 13، 15; رسالت صالح(ع) 13; سرزنش صالح(ع) 7; شرک ستیزی صالح(ع) 6، 7، 8; صالح(ع) قبل از نبوت 1; عمل به تکلیف صالح(ع) 13; فضایل صالح(ع) 1، 2; قصه صالح(ع) 6، 13; مخاطبان صالح(ع) 10; نبوغ صالح(ع) 1; هوشیاری صالح(ع) 15

قوم ثمود: 

آرزوهای قوم ثمود 8; اقرار قوم ثمود 2; انگیزه مخالفت قوم ثمود 9; بت پرستی قوم ثمود 16; بینش قوم ثمود 3; تاریخ قوم ثمود 3، 5، 7، 9، 14، 15; جوانان قوم ثمود 10; دعوت از قوم ثمود 7; سرزنشهای قوم ثمود 7; شرک قوم ثمود 5، 6; شک قوم ثمود 14، 15; عقیده قوم ثمود 14; عوامل تکامل قوم ثمود 3; قوم ثمود و توحید عبادی 14; قوم ثمود و صالح(ع) 1، 2، 3، 7، 8، 9، 15; میانسالان قوم ثمود 10; نیاکان قوم ثمود 5; هلاکت قوم ثمود 16;  یأس قوم ثمود 8

مشرکان: 5

 

پی نوشت ها :

1. کافی، ج 8، ص 185، ح 213; بحارالأنوار، ج 11، ص 377، ح 3.