تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نسا – آیه ۶۲ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَکَیْفَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ بمَا قَدَّمَتْ أَیْدیهِمْ ثُمَّ جَآؤُوکَ یَحْلِفُونَ باللّهِ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ إِحْسَانًا وَتَوْفِیقًا

پس [حال آنان] چگونه خواهد بود وقتی که به سبب آنچه به دست خود پیش فرستاده اند مصیبتی به آنان برسد سپس نزد تو آیند و سوگند یاد کنند که ما [از بردن داوری نزد طاغوت] جز نیکی کردن و ایجاد توافق نمی خواستیم؟

 

1 ارجاع داوری به طاغوت، موجب ابتلای مراجعه کنندگان به مصائب و مشکلات

یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت ... فکیف اذا اصابتهم مصیبة بما قدّمت

با توجه به آیه پیش، از مصادیق مورد نظر برای «ما قدمت ایدیهم» مراجعه به طاغوت برای داوری است.

 

2 برخی مصائب و مشکلات، پیامد نافرمانی از خدا و رسول است.

فکیف اذا اصابتهم مصیبة بما قدّمت ایدیهم

ظاهراً مراد از «مصیبت»، مشکلات دنیوی است، نه اخروی ; به دلیل «ثمّ جاؤک».

 

3 مراجعه به طاغوت، در پی دارنده عذاب در قیامت*

فکیف اذا اصابتهم مصیبة بما قدّمت ایدیهم

بنابر اینکه مراد از «مصیبة»، عذاب قیامت باشد ; به قرینه «بما قدّمت ایدیهم» که معمولاً در قرآن در مورد قیامت به کار برده شده است، بر این مبنا «ثمّ جاؤک» عطف به آیه قبل خواهد شد.

برداشت فوق را فرمایش امام باقر و امام صادق (ع) تأیید می کند که فرمودند: المصیبة هی الخسف و اللّه بالمنافقین عند الحوض.(1)

 

4 دوگانگی برخورد منافقان با پیامبر (ص) و رهبران الهی، به هنگام سختیها و آسایشها

فکیف اذا ... ثمّ جاؤک یحلفون باللّه ان اردنا الّا احساناً

منافقان تا قبل از گرفتاری، از پیامبر (ص) اعراض کرده و به طاغوتها می گرایند، و آنگاه که به مشکلات برخورند، از پیامبر (ص) عذرخواهی می کنند.

 

5 منافقان به هنگام رسوایی و یا رنجهای ناشی از عملکردشان، به پیامبر (ص) روی می آوردند و عذرخواهی می کنند.

فکیف ... ثمّ جاؤک یحلفون باللّه ان اردنا الّا احساناً

مراد از «مصیبة»، معنایی است که شامل رسوایی نیز می شود ; به دلیل عذرخواهی منافقان که با جمله «ان اردنا» آن را اظهار می داشتند.

 

6 دروغ، سوگند به خدا، توجیه اعمال ناروا و عذرتراشی، از شگردهای منافقان

یصدّون عنک صدودا ... ثمّ یحلفون باللّه ان اردنا الّا احساناً و توفیقاً

به دلیل «یصدّون عنک» معلوم می شود که ادعای اراده احسان دروغ بوده است. بنابراین ادعای آنان تنها توجیه و عذرتراشی برای اعمال ناروایشان بوده است ; نه پی بردن به اشتباه و عذرخواهی واقعی.

 

7 زیر پا گذاشتن مقررات شرعی و گرایش به طاغوت، از عوامل ابتلای جوامع به مشکلات و گرفتاریها

و اذا قیل لهم ... فکیف اذا اصابتهم مصیبة بما قدّمت ایدیهم

 

8 سوء استفاده منافقان از مقدّسات

یحلفون باللّه

 

9 توجیه خلافکاریها بر مبنای دروغ، نمودی از انفاق

یریدون ان یتحاکموا ... ان اردنا الّا احساناً و توفیقاً

 

10 ادعای نیکوکاری، مُدارا و صلح جویی، توجیه ناروای منافقان در مورد مراجعه به حکم طاغوتی

یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت ... ان اردنا الّا احساناً و توفیقاً

 

11 ادعای نیکوکاری و صلح جویی از شگردهای منافقان

ان اردنا الّا احساناً و توفیقاً

 

12 تظاهر منافقان به اینکه مراجعه آنان به طاغوت برای قضاوت، از سر بی ایمانی به پیامبر (ص) نبوده است.

یریدون ان یتحاکموا الی الطّاغوت ... ان اردنا الّا احساناً و توفیقاً

مفهوم جمله «ان اردنا» این است که قصد ما اعراض از حکم پیامبر (ص) نبوده است، بلکه می خواستیم بین طرفین دعوا صلح دهیم و به آنان نیکی کرده باشیم.

 

13 احسان به پیامبر (ص)، توجیه ناروای منافقان برای عدم ارجاع داوری به وی

ان اردنا الّا احساناً و توفیقاً

تخلف:

توجیه تخلف 9

رشد:

موانع رشد 1

سختی:

عوامل سختی 1، 2، 7

طاغوت:

آثار قبول طاغوت 3 ; آثار قضاوت طاغوت 1 ; آثار گرایش به طاغوت 7 ; قبول قضاوت طاغوت 12

عذاب:

موجبات عذاب 3

عصیان:

آثار عصیان 2

محمّد (ص):

احسان به محمّد (ص) 13

مصایب:

عوامل مصایب 2

مقدّسات:

سوء استفاده از مقدّسات 8

منافقان:

ادّعاهای منافقان 10، 11 ; برخورد منافقان 4 ; توجیه منافقان 6، 10، 13 ; دروغگویی منافقان 6، 9، 10 ; رسوایی منافقان 5 ; روش برخورد منافقان 5، 6، 8، 10، 13 ; سوگند منافقان 6 ; صفات منافقان 4، 6 ; صلحخطلبی منافقان 10، 11 ; عذرخواهی منافقان 5، 6 ; مکر منافقان 6، 11 ; منافقان در سختی 4، 5 ; منافقان و طاغوت 12 ; منافقان و محمّد (ص) 4، 5، 13 ; نفاق منافقان 4، 12

نفاق:

آثار نفاق 9

 

پی نوشت ها:

1. تفسیر قمی، ج 1، ص 142 ; نورالثقلین، ج 1، ص 509، ح 367 ; تفسیر عیاشی، ج 1، ص 254، ح 181.