تفسیر آیات قرآن کریم – سوره انفال – آیه ۶۲ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِن یُرِیدُواْ أَن یَخْدَعُوکَ فَإِنَّ حَسْبَکَ اللّهُ هُوَ الَّذیَ أَیَّدَکَ بنَصْرِهِ وَبالْمُؤْمِنِینَ

و اگر بخواهند [با پیشنهاد صلح] تو را فریب دهند خدا برای تو کافی است. او است که تو را با نصرت خود و به وسیله مؤمنان تأیید کرد.

1 احتمال تصمیم کافران بر خدعه و نیرنگ در سایه صلح طلبی، نباید مانعی جهت پذیرش صلح با آنان شود.

و إن یریدوا أن یخدوعوک فإن حسبک اللّه

برداشت فوق بر این اساس که «إن یریدوا ... » توضیحی باشد برای «فاجنح لها». یعنی ای پیامبر(ص) وظیفه تو این است که صلح پیشنهادی را بپذیری و اگر کافران قصد نیرنگ داشتند، خداوند تو را از شر آنان حفظ می کند. بنابراین مبادا بر اثر این احتمال که شاید آنان در صدد اغفال مسلمین هستند پیشنهاد صلح را نپذیری. گفتنی است با توجه به آیه 58 معلوم می شود اگر قرائن و شواهدی برای این احتمال (خدعه و نیرنگ) وجود دارد، باید از پذیرش صلح امتناع کرد.

2 خداوند، پشتیبانی کافی برای یاری پیامبر(ص) از نیرنگ کافران

فإن حسبک اللّه

3 خداوند با حمایت خویش از پیامبر(ص) و جامعه ایمانی، نیرنگ کافران را بی اثر خواهد کرد.

و إن یریدوا أن یخدوعوک فإن حسبک اللّه

جواب شرط «إن یریدوا ... » محذوف است و جمله «فان حسبک اللّه» جانشین آن شده است ; یعنی: إن یریدوا أن یخدعوک فاللّه یکفیک شرهم.

4 پیامبر(ص) همواره از امدادهای خاص خداوند برخوردار بود.

هو الذی أیدک بنصره

5 مؤمنان صدراسلام حامیان شایسته و کارآمد برای پیامبر(ص) و دارای نقشی بسزا در پیشبرد اسلام

أیدک بنصره و بالمؤمنین

برداشت فوق از عطف کلمه «المؤمنین» به «نصره» استفاده می شود. یعنی نقش مؤمنان به حدی بوده که خداوند آن را شایسته دانسته که در ردیف یاری خویش قرار دهد.

6 خداوند، گرایش دهنده مؤمنان به یاری پیامبر(ص)

أیدک بنصره و بالمؤمنین

7 خداوند با بیان پیشینه امدادهایش از پیامبر(ص)، وی را به حمایت خویش در برابر کافران نیرنگباز مطمئن ساخت.

فإن حسبک اللّه هو الذی أیدک بنصره

8 پیامبر(ص) و رهبران الهی نباید صلح طلبیهایی را که قرین نیرنگ است بپذیرند و به سبب آن از نبرد با کافران بازایستند.

و إن یریدوا أن یخدعوک فإن حسبک اللّه

برداشت فوق بر این اساس است که جمله «و ان یریدوا ... » فرض دیگری در مقابل «إن جنحوا» باشد، نه توضیح و تکمیل آن. یعنی صلح به دو منظور پیشنهاد می شود: گاهی به سبب صلح واقعی و زندگانی مسالمت آمیز با مسلمانان و گاهی به منظور حیله گری و تجدید قوا. آیه قبل (إن جنحوا ... ) بیانگر احکام و دستورات فرض اول و آیه دوم (و إن یریدوا) بیانگر احکام و دستورات فرض دوم است.

9 تحقق تأییدات الهی، از طریق عوامل طبیعی و غیر طبیعی

أیدک بنصره و بالمؤمنین

مراد از «بنصره» عوامل غیر طبیعی، همانند امداد به وسیله فرشتگان است.

10 عن رسول اللّه(ص): مکتوب علی العرش ... و محمد(ص) عبدی و رسولی أیّدته بعلیّ(ع) فانزل اللّه عز و جل: «هو الذی أیدک بنصره و بالمؤمنین» فکان النصر علیا(ع) ... .(1)

از رسول خدا(ص) نقل شده است که بر عرش نوشته شده ... محمد(ص) بنده و رسول من است، او را به وسیله علی(ع) تأیید کردم. و در همین باره خدای عز و جل این آیه را نازل کرد «هو الذی أیدک بنصره ... »، پس مراد از «نصر» علی(ع) است ... .

اسلام:

تاریخ صدر اسلام 5 ; عوامل گسترش اسلام 5

جامعه دینی:

حمایت از جامعه دینی 3

جنگ:

با کافران 8

خدا:

افعال خدا 6 ; امداد خدا 2، 4، 7، 9 ; تأییدات خدا 9 ; حمایتهای خدا 3، 7 ; خدا و عوامل طبیعی 9

رهبری:

مسؤولیت رهبری 8

صلح:

شرایط صلح 8 ; صلح با کافران 1 ; مکر در صلح 8

کافران:

دفع مکر کافران 3 ; مکر کافران 1، 2، 7

مؤمنان:

صدر اسلام 5 ; مؤمنان و محمد(ص) 6

محمد(ص):

امداد به محمد(ص) 2، 4، 6 ; حمایت از محمد(ص) 3، 5، 7 ; مسؤولیت محمد(ص) 8 ; موجبات اطمینان محمد(ص) 7

پی نوشت ها:

1. امالی صدوق، ص 179، ح 3، مجلس 38 ; بحارالانوار، ج 27، ص 2، ح 3.