تفسیر آیات قرآن کریم – سوره توبه – آیه ۳ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَأَذَانٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَی النَّاس یَوْمَ الْحَجِّ الأَکْبَرِ أَنَّ اللّهَ بَرِیءٌ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ وَرَسُولُهُ فَإِن تُبْتُمْ فَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَإِن تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّکُمْ غَیْرُ مُعْجِزی اللّهِ وَبَشِّرِ الَّذینَ کَفَرُواْ بعَذَابٍ أَلِیمٍ

و [این]اعلامی است از جانب خدا و رسول او به عموم مردم در روز حجّ اکبر که خدا و رسولش از مشرکان [پیمان شکن]بیزارند. پس اگر توبه کردید برای شما بهتر است، و اگر روی گرداندید بدانید که شما نمی توانید از سلطه خدا خارج شوید. و کسانی را که کفر ورزیده اند به عذابی دردآور بشارت ده.

 

1 ـ صدور بیانیه برائت از مشرکان (تحریم روابط مسلمانان با آنان) از سوی خدا و پیامبر (ص) و دستور ابلاغ آن به عموم مردم حاضر در مراسم حج

و أذن من اللّه و رسوله إلی الناس ... أن اللّه بریء من المشرکین و رسوله

«بریء» از «برائت» است و «برائت» به معنان فاصله گرفتن و جدا شدن می باشد. اعلام برائت خدا و رسول از مشرکان دستوری است به مسلمانان که روابط و پیوندهای خود را با مشرکان بگسلند و ـ به اصطلاح ـ آنان را تحریم کنند.

 

2 ـ دستور خداوند مبنی بر ابلاغ لغو پیمانِ عدم تعرض مسلمانان با مشرکان پیمان شکن به عموم مردم حاضر در مراسم حج

و أذن من اللّه و رسوله إلی الناس یوم الحج الأکبر أن اللّه بریء من المشرکین و رسوله

 

برداشت فوق بر این اساس است که «برائت» در «أن اللّه بریء من المشرکین و رسوله» کنایه از الغای پیمان صلح و عدم تعرض باشد. گفتنی است که جمله «أذان من اللّه و رسوله ... » جمله خبری است در مقام انشا و دستور ; یعنی باید الغای پیمان عدم تعرض در روز «حج اکبر» به عموم مردم حاضر در مراسم حج، ابلاغ گردد.

 

3 ـ دهم ذیحجه سال نهم هجرت، روز ابلاغ پیام برائت خدا و پیامبر (ص) به عموم مردم حاضر در مراسم حج

و أذن من اللّه و رسوله إلی الناس یوم الحج الأکبر

بر اساس نظر مفسّران، سال نهم هجرت، سال اعلام برائت است و بر پایه روایاتی که از ائمه معصومین (ع) رسیده است، روز حج اکبر، دهم ذیحجه است.

 

4 ـ ایّام حج، فرصتی مناسب برای اعلان مواضع اسلام در برابر کفر

و أذن من اللّه و رسوله إلی الناس یوم الحج الأکبر

 

5 ـ دهم ذیحجه، روز برگزاری بزرگترین مناسک حج

یوم الحج الأکبر

 

6 ـ دهم ذیحجه سال نهم هجرت، آغاز قطع کامل روابط مسلمانان با مشرکان و تحریم همه جانبه آنان از سوی خدا و پیامبر (ص)

یوم الحج الأکبر أن اللّه بریء من المشرکین و رسوله

 

7 ـ توصیه و تشویق الهی به عموم مشرکان عهدشکن، مبنی بر توبه و بازگشت به اسلام در ظرف چهار ماه مهلت داده شده به آنان

فسیحوا فی الأرض أربعة أشهر ... و أذن من اللّه ... فإن تبتم فهو خیر لکم

 

8 ـ توصیه خداوند به عموم مشرکان مبنی بر رها کردن شرک و گرویدن به توحید و اسلام در پی ابلاغ پیام برائت خدا و رسول به آنان

و أذن من اللّه ... فإن تبتم فهو خیر لکم

 

 

9 ـ اسلام، مایه خیر و سعادت انسانهاست.

فإن تبتم فهو خیر لکم

 

10 ـ اعلام قدرت بی انتهای خداوند به عموم مشرکان صدر اسلام و هشدار به بی نتیجه بودن مقاومت در برابر او

و إن تولیتم فاعلموا أنکم غیر معجزی اللّه

 

11 ـ جنگ با اسلام، جنگ با خداست.

فاعلموا أنکم غیر معجزی اللّه

 

12 ـ قدرت خدا، بی رقیب و غالب بر همه قدرتهاست.

فاعلموا أنکم غیر معجزی اللّه

 

13 ـ تهدید مشرکان کفرپیشه صدر اسلام به عذاب دردناک جهنم

بشر الذین کفروا بعذاب ألیم

 

14 ـ تهدید مشرکان پیمان شکن، به عذاب دردناک شکست

و بشر الذین کفروا بعذاب ألیم

برداشت فوق مبتنی بر این است که مراد از «عذاب ألیم»، عذاب شکست در برابر جبهه اسلام باشد.

 

15 ـ معاویة بن عمار گوید: «سألت أباعبداللّه (ع) عن یوم الحج الأکبر فقال: هو یوم النحر ... ;(1)

از امام صادق (ع) پرسیدم: روز حج اکبر چه روزی است؟ فرمود: روز عید قربان است ... ».

 

16 ـ از امام صادق (ع) روایت شده است که فرمود: الحج الأکبر الوقوف بعرفة و بجمع و برمی الجمار بمنی و الحج الأصغر العمرة ;(2)

حج اکبر، وقوف به عرفه و وقوف به مشعر و رمی جمرات در منی است و حج اصغر، عمره است».

 

اسلام:

اعلام مواضع اسلام 4 ; اهمیّت اسلام 11 ; تاریخ صدر اسلام 3، 6 ; تشویق به اسلام 7 ; خیریت اسلام 9 ; نقش اسلام 9

ایمان:

ایمان به توحید 8

تبری:

تبری از مشرکان 1، 6، 8 ; وقت اعلام تبری از مشرکان 3

توبه:

تشویق به توبه 7

جنگ:

جنگ با اسلام 11 ; جنگ با خدا 11

حج:

اعلام تبری در حج 3 ; بزرگترین مناسک حج 5 ; مراد از حج اکبر 16 ; مراد از روز حج اکبر 15 ; ویژگیهای ایّام حج 4

خدا:

اختصاصات خدا 12 ; اوامر خدا 2 ; تبری خدا 3، 8 ; توصیه های خدا 7، 8 ; تهدیدهای خدا 13، 14 ; قدرت خدا 10، 12

خیر:

موارد خیر 9

رمی جمرات: 16

روایت: 15، 16

سعادت:

عوامل سعادت 9

شرک:

ترک شرک 8

عذاب:

عذاب دردناک 13، 14 ; عذاب با شکست 14 ; مراتب عذاب 13، 14

عرفات:

وقوف در عرفات 16

عید قربان: 15

کافران:

تهدید کافران صدر اسلام 13 ; عذاب کافران صدر اسلام 13

ماه ذیحجه:

دهم ماه ذیحجه نهم هجری 3، 6 ; ویژگیهای دهم ماه ذیحجه 5

محرمات: 1

محمّد (ص):

تبری محمّد (ص) 3، 8 ; محمّد (ص) و مشرکان 6

مشرکان:

استقامت مشرکان 10 ; تحریم رابطه با مشرکان 1، 6 ; توصیه به مشرکان 7، 8 ; تهدید مشرکان 14 ; تهدید مشرکان صدر اسلام 13 ; عجز مشرکان 10 ; عذاب مشرکان 13، 14 ; فسخ معاهده با مشرکان 2 ; قطع رابطه با مشرکان 6 ; مشرکان ناقض معاهده 2، 7 ; معاهده با مشرکان 2 ; مهلت به مشرکان 7 ; هشدار به مشرکان صدر اسلام 10

مشعرالحرام:

وقوف در مشعرالحرام 16

معاهده:

اعلام فسخ معاهده 2 ; معاهده عدم تعرض 2

 

پی نوشت ها :

1. کافی، ج 4، ص 290، ح 1 ; نورالثقلین، ج 2، ص 186، ح 45.

2. تفسیر عیاشی، ج 2، ص 77، ح 18 ; تفسیر برهان، ج 2، ص 102، ح 20.