تفسیر آیات قرآن کریم – سوره بقره – آیه ۴۱- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَآمِنُواْ بمَا أَنزَلْتُ مُصَدِّقاً لِّمَا مَعَکُمْ وَلاَ تَکُونُواْ أَوَّلَ کَافِرٍ بهِ وَلاَ تَشْتَرُواْ بآیَاتِی ثَمَناً قَلِیلاً وَإِیَّایَ فَاتَّقُونِ

و به آنچه نازل کرده ام (قرآن) که تصدیق کننده کتاب شماست ایمان بیاورید و اوّلین منکر آن نباشید و آیات مرا به بهائی اندک مفروشید، و فقط از من پروا داشته باشید.

 

1 - خداوند، فراخوان بنی اسرائیل به تصدیق قرآن و ایمان به آن

یبنی إسرائیل ... و ءامنوا بما أنزلت

 

2 - نازل کننده قرآن، خداوند است.

و ءامنوا بما أنزلت

مراد از «ما»ی موصوله در «بما انزلت» قرآن است.

 

3 - ایمان به قرآن و کافر نشدن به آن، از عهدهای خدا با بنی اسرائیل

أوفوا بعهدی ... و ءامنوا بما أنزلت

 

4 - قرآن تصدیق کننده حقانیت کتابهای آسمانی بنی اسرائیل (تورات، انجیل و...)

ءامنوا بما أنزلت مصدقاً لما معکم

مراد از «ما»ی موصوله در «لما معکم»: کتابهای آسمانی بنی اسرائیل است که تورات و انجیل از مصداقهای بارز و مورد نظر آن می باشد. تصدیق (مصدر مصدّقاً) نسبت دادن صدق و درستی به کسی یا چیزی است. بنابراین «مصدقاً لما معکم»; یعنی: قرآن کتابهای آسمانی شما را، راست و درست می داند و حقانیت آنها را تصدیق می کند.

 

5 - نزول قرآن از جانب خدا، دلیل ضرورت ایمان همگان به آن

ءامنوا بما أنزلت

هدف از آوردن «ما»ی موصوله و تبیین آن با جمله «أنزلت» به جای قرآن و مانند آن، بیان علت حکم (لزوم ایمان) است; یعنی، چون قرآن را خداوند نازل کرده، باید بدان ایمان آورید.

 

6 - قرآن دلیلی بر حقانیت تورات و انجیل*

مصدقاً لما معکم

تصدیق کتابهای آسمانی از سوی قرآن، می تواند به این معنا باشد که: نزول قرآن موجب شد اخبار و پیشگوییهای آن کتابها مبنی بر آمدن قرآن، تحقق یابد. بنابراین نزول قرآن، مایه اثبات راستی و درستی آن کتابها شد.

 

7 - خداوند، بنی اسرائیل (یهودیان و نصرانیان) را از انکار قرآن و کافر شدن به آن، بر حذر داشت.

و لاتکونوا أول کافر به

ضمیر در «به» می تواند به «ما أنزلت» و یا به «ما معکم» برگردد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.

 

8 - بنی اسرائیل در صورت کفر به قرآن، نکوهیده ترین و ناشایسته ترین کافران در پیشگاه خداوند خواهند بود.

و لاتکونوا أول کافر به

برداشت فوق مبتنی بر دو مقدمه روشن است: 1 ـ «أول» بودن در جمله «و لاتکونوا ...» به اعتبار رتبه و منزلت است، نه به لحاظ زمان; 2 ـ «أول» بودن قید توضیحی است، نه احترازی. بر این اساس جمله «و لاتکونوا ...»; یعنی، و به قرآن کافر نشوید که در این صورت اولین رتبه کفر از آن شما خواهد بود.

 

 

9 - بنی اسرائیل با انکار قرآن، خود پیشتاز کفر به کتابهای آسمانی خویش خواهند بود.

و لاتکونوا أول کافر به

برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر در «به» به «ما معکم» برگردد. بنابراین جمله «و لاتکونوا ...» در ارتباط با جمله «ءامنوا بما أنزلت» چنین معنا می شود: ای بنی اسرائیل! به قرآن ایمان آورید و از نخستین کسانی نباشید که به کتب آسمانی خود کافر می شوند; یعنی، در صورت انکار قرآن کتابهای آسمانی خود را انکار کرده اید.

 

10 - دستیابی به متاع دنیا، از هدفهای یهود و نصارا در کفر به قرآن و انکار حقایق تورات و انجیل

و لاتشتروا بأیتی ثمناً قلیلا

کلمه «آیاتی» علاوه بر قرآن، شامل حقایق بیان شده در تورات و انجیل نیز هست. گویا آوردن اسم ظاهر (آیاتی) به جای ضمیر «به»، برای تأمین این هدف باشد. قابل ذکر است که چون سخن درباره ایمان به قرآن بود، مصداق مورد نظر برای «آیاتی» حقایقی از تورات و انجیل است که دلیل بر حقانیت قرآن می باشد.

 

11 - رسیدن به منافع دنیوی، از عوامل گرایش به کفر و انکار قرآن

و لاتشتروا بأیتی ثمناً قلیلا

 

12 - خداوند تنها مقامی که شایسته و بایسته ترسیدن و پروا داشتن است.

و إیّی فاتّقون

روشن است که پروا داشتن و ترسیدن از خدا، به لحاظ عذابها و کیفرهایی است که او برای خاطیان و گنهکاران مقرر فرموده است.

 

13 ـ ایمان به قرآن و التزام به حقایق دیگر کتابهای آسمانی، مایه مصون ماندن از عذابهای الهی است.

و إیّی فاتّقون

«اتقاء» (مصدر اتقوا); یعنی: در اختیار گرفتن وسیله ای برای مصون ماندن از حادثه ها و مشکلاتی که آدمی از پیشامدن آنها در هراس است. بنابراین «فاتقون»; یعنی، برای مصون ماندن از عذابهای الهی باید وسیله ای در اختیار داشته باشید. فرازهای پیشین بیان می دارد که آن وسیله: ایمان به قرآن و التزام به حقایق کتابهای آسمانی است.

 

14 - دین فروشی، مایه گرفتار شدن به عقوبتها و عذابهای الهی است.

و لاتشتروا بأیتی ... و إیّی فاتقون

 

15 - نهراسیدن از پیامدهای التزام به حقایق تورات و انجیل و ایمان به قرآن، از توصیه های خداوند به بنی اسرائیل

و لاتشتروا بأیتی ... و إیّی فاتقون

حصر در جمله «ایای فاتقون» - پس از بیان لزوم ایمان و پرهیز از دین فروشی - به این اشاره دارد که: ایمان به قرآن و التزام به حقایق تورات و انجیل، ممکن است برای شما یهودیان و نصرانیان مشکلاتی را به همراه داشته باشد - که نباید از آنها در هراس باشید - و فقط از عذابهای الهی بترسید.

 

16 - هر ثمنی که در قبال دین فروشی به دست آید - هر چند فراوان هم باشد - حقیر و ناچیز است.

و لاتشتروا بأیتی ثمناً قلیلا

کلمه «قلیلا» قید توضیحی برای «ثمناً» است; یعنی، ثمنی که در مقابل از دست دادن آیات الهی باشد اندک است، هر چند به ظاهر کلان و فراوان به نظر آید.

 

17 - پروا داشتن از خدا و نهراسیدن از غیر او، مستلزم ایمان به قرآن و پرهیز از دین فروشی است.

ءامنوا بما أنزلت ... و لاتشتروا بأیتی ثمناً قلیلا و إیّی فاتقون

 

18 - از امام باقر(ع) روایت شده: «... کان حیی بن اخطب و کعب بن الاشرف و آخرون من الیهود لهم مأکلة علی الیهود فی کل سنةفکرهوا بطلانها بأمر نبی (ص) فحرفوا لذلک آیات من التوراة فیها صفته و ذکره، فذلک الثمن الذی ارید فی الآیة;(1)

... حیی بن اخطب و کعب بن اشرف و عده دیگری از یهودیان مقرری سالانه داشتند که از یهود می گرفتند و خوش نداشتند که به خاطر جریان پیامبر (ص) [و تثبیت رسالت آن حضرت] از آن مقرری محروم شوند و لذا آیاتی از تورات را که در آنها وصف و یاد رسول خدا(ص) بود تحریف کردند و این همان بهایی است که در آیه فوق ذکر شده است».

 

انجیل:

دلایل حقانیت انجیل 6

ایمان:

آثار ایمان به انجیل 15; آثار ایمان به تورات 15; آثار ایمان به قرآن 13، 15; آثار ایمان به کتب آسمانی 13; ایمان به قرآن 1، 3، 5; عوامل ایمان به قرآن 17; متعلق ایمان 1، 3، 5

بنی اسرائیل:

بنی اسرائیل و قرآن 1، 3، 7، 9; بنی اسرائیل و کتب آسمانی 9; سرزنش بنی اسرائیل 8; عهد خدا با بنی اسرائیل 3; کفر بنی اسرائیل 9; مسؤولیت بنی اسرائیل 1، 7، 15

ترس:

ترس از خدا 12; ترس از غیر خدا 17; ترس پسندیده 12; ترس ممنوع 15

تقوا:

آثار تقوا 17

تورات:

تحریف تورات 18; دلایل حقانیت تورات 6

خدا:

اختصاصات خدا 12; افعال خدا 2; اوامر خدا 1; توصیه های خدا 15; عذابهای خدا 13، 14; عهد خدا 3; نواهی خدا 7

دنیاطلبی:

آثار دنیاطلبی 11

دین:

آسیب شناسی دین 11

دین فروشی:

آثار دین فروشی 14; بهای دین فروشی 16; عوامل اجتناب از دین فروشی 17

روایت: 18

عذاب:

عوامل مصونیت از عذاب 13; موجبات عذاب 14

قرآن:

قرآن و انجیل 4، 6; قرآن و تورات 4، 6; قرآن و کتب آسمانی 4; منشأ نزول قرآن 2، 5; نقش قرآن 6

کافران:

بدترین کافران 8

کتب آسمانی:

حقانیت کتب آسمانی 4; فلسفه تکذیب کتب آسمانی 10

کفر:

آثار کفر به قرآن 8; اجتناب از کفر به قرآن 7; فلسفه کفر به قرآن 11; کفر به قرآن 9; کفر به کتب آسمانی 9

محمّد(ص):

محمّد(ص) در تورات 18

مسیحیان:

دنیاطلبی مسیحیان 10; مسؤولیت مسیحیان 7; مسیحیان و انجیل 10; مسیحیان و تورات 10; مسیحیان و قرآن 7، 10

یهود:

دنیاطلبی یهود 10; مسؤولیت یهود 7; یهود و انجیل 10; یهود و تورات 10; یهود و قرآن 7، 10

 

پی نوشت ها :

1. مجمع البیان، ج 1، ص 210; نورالثقلین، ج 1، ص 73، ح 164.