تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اعراف – آیه ۳ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

اتَّبعُواْ مَا أُنزلَ إِلَیْکُم مِّن رَّبِّکُمْ وَلاَ تَتَّبعُواْ مِن دُونِهِ أَوْلِیَاء قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ

آنچه را که از جانب پروردگارتان به سوی شما نازل شده است پیروی کنید، و از اولیایی غیر او پیروی نکنید. چه اندک متذکّر می شوید!

1 لزوم تبعیت از قرآن و ترک پیروی از غیر خدا

اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم و لاتتبعوا من دونه أولیاء

برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر در «من دونه» به «ربکم» برگردانده شود.

2 قرآن کتابی است نازل شده برای انسانها

اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم

3 انسانها قادر به فراگیری قرآن و شایسته برای فهم معارف آن هستند.

اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم

با توجه به اینکه پیروی از قرآن بدون فهم محتوای آن امکان پذیر نیست و تصریح شده که قرآن به سوی انسانها آمده است، معلوم می شود که آنان قادر به درک مفاهیم قرآن هستند.

4 تربیت انسانها و تدبیر امور آنان در تمامی مراحل حیات، از اهداف نزول قرآن است.

اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم

کلمه «ربکم» اشاره به این دارد که نزول قرآن برای تربیت و تدبیر امور مردم است.

5 قرآن، برنامه کامل حیات مادی و معنوی انسان است.

اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم و لاتتبعوا من دونه أولیاء

لازمه وجوب پیروی از خداوند با اجرای قرآن و ضرورت پرهیز از پیروی از غیر آن این است که آنچه را انسانها در حیات مادی و معنوی خویش بدان نیاز واقعی دارند، به صورت اجمال و یا تفصیل در قرآن بیان شده باشد.

6 قرآن، نشأت گرفته از مقام ربوبی خداوند است.

من ربکم

7 ولایت خداوند، تنها ولایت شایسته و بایسته پذیرش است.

و لاتتبعوا من دونه أولیاء

8 رویگردانان از ولایت خداوند، در وادی ولایتهای متعدد غیر خدا سرگردان هستند.

و لاتتبعوا من دونه أولیاء

بدیهی است حرمت تبعیت از غیر خداوند مشروط به این نیست که پیروی شونده متعدد باشد. بنابراین آوردن کلمه «أولیاء» به صورت جمع می تواند اشاره به این باشد که آدمی با دور شدن از ولایت خدا و قرآن همواره تحت سیطره حاکمانی متعدد قرار می گیرد.

9 اطاعت و پیروی از دیگران در حقیقت پذیرش ولایت آنهاست.

اتبعوا ... و لاتتبعوا من دونه أولیاء

با اینکه کلمه ای مانند «احدا» به جای «أولیاء» می توانست بیانگر معنای مقصود باشد، ولی کلمه «أولیاء» به کار برده شده تا اشاره باشد به اینکه پیروی و فرمانبرداری مساوی با پذیرش ولایت و سرپرستی پیروی شونده است.

10 پیروی از قرآن، پذیرش ولایت خداوند و فرمانبرداری از اوست.

اتبعوا ما أنزل إلیکم من ربکم و لاتتبعوا من دونه أولیاء

11 پندپذیری انسانها از قرآن، بسیار اندک و ناچیز است.

قلیلا ما تذکرون

«قلیلا» صفت برای مفعول مطلق محذوف است. یعنی «تذکرا قلیلا». و کلمه «ما» زایده و تأکید برای قلت تذکر است.

12 قرآن، ولی و پیشوایی شایسته برای انسانهاست.

و لاتتبعوا من دونه أولیاء

برداشت فوق بر این مبناست که ضمیر در «من دونه» به «ما أنزل ...» برگردانده شود.

اطاعت:

از خدا 10; اطاعت از غیر خدا 9; اطاعت از قرآن 1، 10; ترک اطاعت از خدا 1

اقلیت:

عبرتخگیری اقلیت 11

انسان:

استعدادهای انسان 3; تدبیر امور انسان ها 4

تربیت:

عوامل مؤثر در تربیت 4

توحید:

عبادی 1

خدا:

اختصاصات خدا 7; ربوبیت خدا 6; قبول ولایت خدا 10; ولایت خدا 7

سرگردانی:

عوامل سرگردانی 8

عبرت:

عوامل عبرت 11

قرآن:

جامعیت قرآن 5; رهبری قرآن 12; عبرت از قرآن 11; فلسفه نزول قرآن 4; فهم تعالیم قرآن 3; محدوده تعالیم قرآن 5; مخاطبان قرآن 2; منشأ نزول قرآن 6; نزول قرآن 2; نقش قرآن 4; ولایت قرآن 12; ویژگی قرآن 5

ولایت:

قبول ولایت غیر خدا 9; معرضان از ولایت 8; ولایت پسندیده 7; ولایت غیر خدا 8