تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اسراء – آیه ۴۱ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِی هَـذَا الْقُرْآنِ لِیَذَّکَّرُواْ وَمَا یَزیدُهُمْ إِلاَّ نُفُورًا

و همانا در این قرآن [سخنانی]گوناگون گفتیم تا هشیار شوند; ولی جز رمیدن برای آنان نمی افزاید.

 

1- خداوند، آیات خویش را در قرآن به گونه های متنوع و فراوان تبیین کرد تا مشرکان تنبه یابند.

و لقد صرّفنا فی هـذا القرءان لیذّکّروا

«صرف» در لغت به معنای تحول و دگرگونی است و باب تفعیل آن، دلالت بر کثرت می کند. بنابراین مراد از آن، تبیین با بیانات گوناگون است.

 

2- تنوع و گوناگونی سخن، دارای نقشی بس مؤثر در تأثیرپذیری انسان از آن

و لقد صرّفنا فی هـذا القرءان لیذّکّروا

از اینکه خداوند می فرماید: «ما آیات خود را برای تنبه مشرکان، متنوع و گوناگون بیان کردیم» می توان استفاده کرد که چنین بیانی، دارای نقشی بس مؤثر است.

 

3- آیه های قرآن، عامل بیداری، تنبه و پندگیری انسانهاست.

و لقد صرّفنا فی هـذا القرءان لیذّکّروا

 

4- انسانها، نیازمند تذکر و بیدار باش، حتی نسبت به گرایشهای فطری خویش

و لقد صرّفنا فی هـذا القرءان لیذّکّروا

در ماده «یذکروا» (متذکر شوند) این نکته نهفته است که موضوعات مورد تذکر، به نحوی در معرض فهم، ادراک و دریافت بشر وجود دارد و غفلت بر آن عارض می شود.

 

5- بهره کفرپیشگان مکه از آیه های بیدارگر قرآن، تنها تنفر و فرار از آنها بود.

و لقد صرّفنا فی هـذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا

 

6- لجاجت و حق ناپذیری، باعث برداشت و تفسیر غلط از روشن ترین دلایل حق و گریز و اجتناب از آنهاست.

و لقد صرّفنا فی هـذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا

سخن حق، به خودی خود چیزی نیست که نفرت آفرین باشد. با توجه به این نکته، تنفر مشرکان از آیات روشن قرآن، عاملی جز موضع گیری پیشین و لجاجت آنها نخواهد داشت.

 

7- ذهنیتها و پیشداوریها، از آفات حق پذیری و عامل حق گریزی

و لقد صرّفنا ... و ما یزیدهم إلاّ نفورًا

در آیه قبل، توضیح داد که مشرکان مکه با انتساب فرزند به خداوند، در صدد استهزای خداوند بودند که این برخوردی است خصمانه و در این جا می گوید: «آیات فراوان الهی، بر نفرت آنها می افزاید» و این نشان دهنده آن است که موضع گیری پیشین آنها، موجب شده است که آنان، حق را نپذیرند و از آن بگریزند.

 

8- بهرهوری از نور و هدایت قرآن، نیازمند داشتن زمینه سالم و پرهیز از پیشداوری

صرّفنا ... و ما یزیدهم إلاّ نفورًا

 

9- برخورد کافران و مشرکان مکه با قرآن، اساس علمی و عقلانی نداشت; بلکه برخاسته از انگیزه های نفسانی ـ روانی آنان بود.

و لقد صرّفنا فی هـذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا

خداوند، حاصل تبیین تنوع و گوناگونی آیات خویش را برای مشرکان، نفرت آنان معرفی می کند و این، نشان می دهد که آنان، به جای برخورد منطقی با آیات الهی، برخورد روانی ـ نفسانی داشتند.

 

10- حق، هر چند روشن و تبیین شده باشد، لزوماً پذیرش همگان را در پی ندارد.

و لقد صرّفنا فی هـذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا

 

11- تبیین و ارائه حق لازم است، هر چند مخاطبان آن را نپذیرند.

و لقد صرّفنا فی هـذا القرءان لیذّکّروا و ما یزیدهم إلاّ نفورًا

اینکه خداوند می فرماید: «ما آیات خود را گوناگون و متنوع بیان کردیم، اما آنان نپذیرفتند» استفاده می شود که باید حق را به هر صورت بیان کرد; هر چند شنوندگان و مخاطبان، آن را قبول نکنند.

آیات خدا:

تبیین آیات خدا 1

ادراک:

زمینه ادراک غلط 6

استعداد:

نقش استعداد 8

انسان:

زمینه تأثیرپذیری انسان 2; نیازهای معنوی انسان 4

پیشداوری:

اهمیت اجتناب از پیشداوری 8; زیانهای پیشداوری 7

تنبه:

عوامل تنبه 3

حق:

آثار تبیین حق 10; آثار حق ناپذیری 6; آفات حق پذیری 7; اهمیت تبیین حق 11; عوامل حق ناپذیری 7

سخن:

آثار تنوع در سخن 2

شناخت:

آفات شناخت 6

عبرت:

عوامل عبرت 3

فطرت:

تنبه فطرت 4

قرآن:

تنوع بیانی قرآن 1; روش بیانی قرآن 1; زمینه هدایتهای قرآن 8; معرضان از قرآن 5، 9; نقش قرآن 3; ویژگیهای قرآن 1

کافران مکه:

بی منطقی کافران مکه 9; تنفر کافران مکه 5; حق ناپذیری کافران مکه 5; روش برخورد کافران مکه 9; کافران مکه و قرآن 5، 9; هواپرستی کافران مکه 9

لجاجت:

آثار لجاجت 6

مشرکان:

زمینه تنبه مشرکان 1

مشرکان مکه:

بی منطقی مشرکان مکه 9; روش برخورد مشرکان مکه 9; مشرکان مکه و قرآن 5، 9; هواپرستی مشرکان مکه 9

نیازها:

نیاز به تذکر 4

هدایت:

زمینه هدایت پذیری 8

همگان:

حق ناپذیری همگان 10