تفسیرآیات قرآن کریم – سوره آل عمران – آیه ۶۵ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَا أَهْلَ الْکِتَاب لِمَ تُحَآجُّونَ فِی إِبْرَاهِیمَ وَمَا أُنزلَتِ التَّورَاةُ وَالإنجِیلُ إِلاَّ مِن بَعْدهِ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ

ای اهل کتاب! چرا درباره ابراهیم محاجّه می کنید با آن که تورات و انجیل نازل نشدند مگر بعد از او پس آیا عقل خود را به کار نمی‌گیرید؟

1 ـ موقعیّت ممتاز حضرت ابراهیم (ع)، حتی در میان اهل کتاب

یا اهل الکتاب لم تحاجّون فی ابرهیم

سعی هر یک از یهود و نصارا در انتساب ابراهیم به خویش، نشانه ارجمندی مقام آن حضرت نزد ایشان است.

2 ـ محاجه یهود و نصارا درباره آیین ابراهیم(ع)

یا اهل الکتاب لم تحاجّون فی ابرهیم

از جمله «و ما انزلت ... »، معلوم می شود محاجّه و نزاع، درباره آیین ابراهیم بوده است.

3 ـ نصارا، ابراهیم (ع) را نصرانی و یهودیان، او را یهودی می پنداشتند.

لم تحاجّون فی ابرهیم و ما انزلت التوریة و الانجیل

4 ـ احتجاج یهود و نصارا با یکدیگر، در مورد انتساب و پیوند دینی خود به ابراهیم (ع) و نفی آن از طرف مقابل

یا اهل الکتاب لم تحاجّون فی ابرهیم

«ان اولی الناس بابراهیم ... » در آیه شصت و هشتم، می رساند که از جمله احتجاجهای یهود و نصارا با یکدیگر، ادّعای تبعیت و پیوند دینی خود با ابراهیم (ع) و نفی آن از دیگری بوده است.

5 ـ نزول تورات و انجیل پس از حضرت ابراهیم (ع)

و ما انزلت التوریة و الانجیل الاّ من بعده

6 ـ پندار نصارا، در انحصار آیین الهی به نصرانیت و یهودیان، به یهودیت*

یا اهل الکتاب ... و ما انزلت التوریة و الانجیل الاّ من بعده

با توجّه به تقدم زمانی ابراهیم (ع) بر یهود و نصارا، انتساب یهودیت و نصرانیّت به ابراهیم، ناشی از پنداری است که در برداشت آمده است.

7 ـ نزول تورات و انجیل پس از ابراهیم (ع)، دلیل بطلان ادعای یهودی یا نصرانی بودن آن حضرت

یا اهل الکتاب لم تحاجّون فی ابرهیم و ما انزلت التوریة و الانجیل الاّ من بعده

8 ـ توبیخ اهل کتاب (یهود و نصارا) به خاطر عدم تعقل آنان در منسوب کردن حضرت ابراهیم (ع) به یهودیّت و نصرانیّت

یا اهل الکتاب ... افلا تعقلون

9 ـ تعقّل، مانع احتجاجات بیجا

لم تحاجّون ... افلا تعقلون

10 ـ اهمیّت و ارزش تعقّل

افلا تعقلون

11 ـ عقل از ابزار شناخت و تعقل بهترین راه جهت رسیدن به واقعیّات

لم تحاجّون ... افلا تعقلون

ابراهیم (ع): 5

دین ابراهیم (ع) 2، 3، 7 ; مقام ابراهیم (ع) 1 ; ابراهیم (ع) در اهل کتاب 1، 2، 3، 4، 8

احتجاج:

احتجاج بیجا 9

انجیل:

نزول انجیل 5، 7

اهل کتاب: 1، 2، 3، 4، 8

تعقل:

آثار تعقل 9، 11 ; آثار عدم تعقل 8 ; ارزش تعقل 10

تورات:

نزول تورات 5، 7

خدا:

سرزنشهای خدا 8

شناخت:

ابزار شناخت 11 ; شناخت عقلی 11

مسیحیان:

احتجاج مسیحیان 2، 4 ; توبیخ مسیحیان 8 ; عقاید مسیحیان 3، 6، 7

یهود: 2، 4

احتجاج یهود 2، 4 ; توبیخ یهود 8 ; عقاید یهود 3، 6، 7