تفسیرآیات قرآن کریم – سوره آل عمران – آیه ۳۸ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

هُنَالِکَ دَعَا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِی مِن لَّدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاء

آنجا بود که زکریّا پروردگارش را خواند و گفت: پروردگارا! از نزد خود نسلی پسندیده به من ببخش، همانا تو شنونده دعائی.

 

1 ـ اعتماد کامل حضرت زکریا به صداقت حضرت مریم (س)

هنا لک دعا زکریا ربّه

پس از پاسخ مریم، حضرت زکریا تسلیم گفته او (هو من عند اللّه ... ) شد و از خدا، درخواست ذریه پاک کرد.

 

2 ـ اذعان زکریا به عظمت و مقام معنوی مریم (س)

قالت هو من عند اللّه ... هنا لک دعا زکریا

 

3 ـ دعای زکریا و تقاضای فرزند و نسل پاک، تحت تأثیر حالات و مقامات مریم (س)

هنا لک دعا زکریا ربّه

بنابراینکه مشارالیه «هنا لک»، مشاهده مقامات عالی مریم (س) باشد.

 

4 ـ زکریا با مشاهده رزقی که خارج از اسباب طبیعی به مریم اعطا شده بود، علی رغم کهنسالی خود، از خدا تمنای فرزند کرد.

هنا لک دعا زکریا ربّه

بنابراینکه مشارالیه «هنا لک»، اعطای رزق از راه غیر طبیعی به مریم باشد که خداوند، بدین گونه به آن اشاره کرده است: ان اللّه یرزق من یشاء بغیر حساب.

 

5 ـ مشاهده حالات معنوی انسانهای متعالی، عامل توجّه انسان به خدا

هنا لک دعا زکریا ربّه

 

6 ـ مشاهده کمالات دیگران، برانگیزنده انسان به درخواست کمالات از خدا برای خویش

هنا لک دعا زکریا ربّه

 

7 ـ درخواست از مقام «ربوبیت» خدا، ادب دعا

قال ربّ هب لی

 

8 ـ داشتن فرزند و نسلی پاکیزه، تقاضای زکریا از خداوند

قال ربّ هب لی من لدنک ذریّة طیبة

 

9 ـ عدم کارایی اسباب طبیعی برای فرزنددار شدن زکریا و اذعان آن حضرت به این موضوع

هنا لک دعا زکریّا ربّه ... هب لی من لدنک ذریّة طیّبة

از اینکه زکریا پس از توجّه به این موضوع که خداوند از راه غیر عادی نیز روزی می دهد، و همچنین از اینکه عرض کرد «من لدنک» (از ناحیه خودت)، معلوم می شود راههای طبیعی را برای فرزنددار شدن خویش کارآمد نمی شمرد.

 

10 ـ نقش دعا و درخواست از خداوند، در دستیابی انسان به آرمان خویش

هنا لک دعا زکریا ربّه قال ربّ هب لی من لدنک ذریة طیبة

 

11 ـ داشتن نسلی پاکیزه و صالح، آرمانی والا و متعالی

قال ربّ هب لی من لدنک ذریّة طیبة

درخواست زکریا، که از انبیای الهی است، به داشتن نسلی پاکیزه، دلالت بر والا بودن چنین خواسته ای می کند.

 

12 ـ خداوند، شنوای دعای بندگان و اجابت کننده آن

انّک سمیع الدعاء

«سمیع الدعاء»، تنها به معنای شنیدن دعا نیست; بلکه کنایه از استجابت آن است.

 

13 ـ جواز و مطلوبیّت غِبطه (مشاهده خوبی دیگران و آرزوی همانند آن برای خویش)

هنا لک دعا زکریا ربّه

چون زکریا پس از پی بردن به مقام مریم، برای خویش فرزندی پاک ـ همچون مریم ـ درخواست کرد.

 

14 ـ نقش مسجد و محراب ـ مکانهای مقدس ـ در استجابت دعا*

دخل علیها زکریّا المحراب ... هنا لک دعا زکریّا ربّه

برداشت فوق بر این اساس است که مشارالیه «هنالک»، «المحراب» باشد; و جمله «و هو قائم یصلی فی المحراب»، در آیه بعد مؤید این معناست.

 

15 ـ ارائه الگو، از روشهای قرآن برای تربیت انسان

کلّما دخل علیها ... هنا لک دعا زکریا ربّه

با توجّه به اینکه نقل این داستان به منظور هدایت و رشد انسانهاست.

 

16 ـ دعای زکریا و تقاضای نسلی پسندیده از خداوند، در روز اوّل محرم

هنا لک دعا زکریا ربّه قال ربّ هب لی من لدنک ذریّة طیبة

امام رضا (ع) به شخصی که اوّل محرّم به حضور آن حضرت رسید فرمود: ان هذا الیوم هو الیوم الذی دعا فیه زکریّا (ع) ربّه عزّ و جلّ فقال ربّ هب لی من لدنک ذریّة طیّبة ... .(1)

اخلاق:

فضایل اخلاق 13

ارزشها: 11، 13

اسباب طبیعی: 9

اسماء و صفات:

سمیع 12 ; مجیب 12

اماکن مقدس:

فضیلت اماکن مقدس 14

انسان:

آرمانهای انسان 10، 11

انگیزش:

عوامل انگیزش 5، 6

اولاد صالح: 3، 8، 11، 16

تربیت:

الگوی تربیت 5، 6 ; شیوه های تربیت 15 ; نقش الگو در تربیت 15

خدا:

ربوبیت خدا 7 ; عطایای خدا 4

دعا:

آثار دعا 10 ; آداب دعا 7 ; اجابت دعا 12، 14 ; دعا در ماه محرم 16 ; دعا در مسجد 14 ; نقش دعا 10 ; زمان دعا 16 ; زمینه دعا 6

رشد:

عوامل رشد 10

روایت: 16

زکریا (ع): 9

دعای زکریا (ع)  3، 4، 8، 16 ; زکریا (ع) و مریم 1، 2

غبطه:

ارزش غبطه 13 ; جواز غبطه 13

مریم (س): 1، 2

صداقت مریم (س) 1 ; معجزه مریم (س) 4 ; مقام مریم (س) 2، 3، 4

هدایت:

زمینه هدایت 5

 

پی نوشت ها :

1. عیون اخبار الرضا (ع)، ج 1، ص 299، ح 58 ; امالی صدوق، ص 112، ح 5، مجلس 17.