سخنرانی آیت ا... هاشمی رفسنجانی در جمع دانشمندان آذربایجان و مصاحبه پایانی در آذربایجان
بسیاری از شاعران ما را اصلان تبریزی، کرمانی و ایروانی و بالاخره نظامی آثار خود را به زبان فارسی بیان کرده‌اند. استادهایی چون نسیمی، شیروانی، استاد شهریار هم به زبان مادری هم به زبان فارسی آثار گرانبهایی در سطح دنیا پخش کردند. مرزهای آذربایجان و ایران یکی و بر علیه دشمنان جنگیده و پشتیبان یکدیگر هستند. ما همیشه در غم و شادی یکدیگر شریک بوده‌ایم. همانطوریکه اطلاع دارید وقوع زلزله در ایران هزاران نفر با چشمهای اشک‌آلود و سایلشان را برای خواهران و برادرانشان فرستادند. زمانی که ارمنی‌ها به شهرهای ما هجوم آوردند جوانان و بزرگان و حتی کودکان را به‌قتل رساندند و صدها هزار نفر را بی‌خانمان ساختند. کمک‌های شما بود که برای ما ارسال می‌کردید. به تحریکات انگلیسیها که می‌خواستند روابط ایران و آذربایجان را تیره کنند محل نگذاشته و از محبت‌های خود کوتاهی نفرمودید. بعد از انقلاب اسلامی در ایران خانمها را تحریک کردند. باعث مسرت و افتخار است که همکاریهای علمی ایران امروز، باعث همکاری می‌شود. علوم آذربایجان نیز یکی از کانونهای علمی جهان به‌شمار می‌رود ( نامفهوم است ) تشریف فرمایی شما برای ما یک افتخار بزرگ است.
رئیس جمهور : بسم‌اللّه الرحمن‌الرحیم. الحمدللّه والسلام علی رسول الله و آله.
صمیمانه تشکر می‌کنم از این همه لطف و محبتی که از شما علماء و دانشمندان آذربایجان می‌بینم برای من این اجتماع شما اجتماع بسیار مأنوس و صمیمی است. قویترین جاذبه انسانی در وجود من جاذبه‌هایی است که شما علماء و روشنفکران و به‌طورکلی فرهنگیان مخصوصآ علمای دنیای اسلام دارید و شما اگر این افتخار را هم به من نمی‌دادید من را عضو رسمی اعلام نمی‌کردید من خودم را عضو جمع شما می‌دانم. بطور طبیعی در این سفری که من به جمهوریهای جدا شده از شوروی سابق و جدیدالاستقلال رفتم بعد من از ملاقات و مذاکره با دانشگاهیان در همه جا خوب و زیاد بود و بسیار لذت بردم. من و هیئت همراهم از لحظاتی که در خدمت علماء و دانشمندان این کشورهای عزیز اسلامی بودیم و امروز در خدمت شما اوج آن لحظات روحانی است برای ما که در نهایت صمیمیت و دوستی و از صمیم قلب اینجا ابراز می‌شود در اینجا به‌خصوص از ریاست محترم آکادمی و چند نفر برادری که بعنوان نمایندگان هنرمندان موزیک و شاعر کانون فرهنگی و ادبی و مشترک زبان ایرانی و آذری ابراز شد تشکر عمیق خودم را ابراز می‌کنم. البته من شخص خودم را لایق این محبتها نمی‌دانم اما بخاطر اینکه این محبتها نمایانگر دوستی دو کشور و دو ملت خواهد بود و هست برای من زیبا و قبول کردنی است. در مورد ایران و آذربایجان در اظهارات همه شما صحبتهای خوبی شد و تأکید جدی و به‌حق داشتید بر ضرورت همکاری بیشتر و وسیع‌تر و عمیق‌تر و انگشت گذاشته شد روی مشترکات فراوانی که ما از لحاظ تاریخی و فرهنگی و عقیدتی و جغرافیایی با هم داریم مشترکات ما این قدر زیاد است که هیچ‌وقت ما نمی‌توانیم در یک لیستی اینها را بگنجانیم. باید دنبال نقاط غیرمشترک و نقاط افتراق بگردیم اگر بخواهیم تحقیق کنیم که آیا چند تایی می‌شود پیدا کرد یا نه من این دو روز توقف در باکو می‌بینم، می‌بینم مثل این است که ما در تهران یا اصفهان یا شیراز یا مشهد یا تبریز زندگی می‌کنیم. در مذاکرات با رئیس جمهور محترم شما و مسئولان شما در بازدید از مراکر صنعتی و فرهنگی شما و در خیابانها در مواجهه با مردم شما همه جا به ما احساس کاملا خودمانی و یک رنگی و یک دلی را دست می‌دهد و واقعآ مثل همان زمانهایی است که من در شهرهای ایران مسافرت می‌کنم و برای شما شاید جالب باشد که بدانید در بعضی از شهرهای کشورهای آسیای میانه هم که ما می‌رفتیم و با مردم برخورد می‌کردیم مناظری شبیه شما اما نه به‌این مقدار تشابه داشت شعارها و اظهارات متفاوت بود. همین مقدار صحنه‌ها می‌فهمیم که 70 سال فشار الحاد و ضد خدایی نتوانسته مردم مسلمان را از مسیر اسلامی و فطرت دینی خودشان جدا بکند. معلوم می‌شود که در این 70 سال مارکسیستها مشت به سندان می‌کوبیدند. به‌جای اینکه ما را فطرت شما را از پای دربیاورند. خودشان از پا درآمدند. آسیب خیلی زدند به‌ما این مدت ما هنوز هم داریم از آتشی که در جنگهایی که منجر به قراردادهای شوم ترکمن چای و گلستان شد ما و شما هنوز هم داریم می‌سوزیم. من خیال می‌کنم همین جا مناسب است که ارامنه درس تاریخی بگیرند و راهی که روسها تجربه کردند و امروز پشیمان هستند آنها دیگر زحمت پیمودن آن را به خودشان ندهند ما خیلی روشن می‌توانیم بفهمیم که اگر امپراطور عظیم روسیه نتوانست به‌اهداف خودش در این منطقه برسد برای همیشه عقب‌نشینی کرد. جمعیت کوچکی که تحت حمایت همان روسها می‌خواهند اهداف آنها را اجرا بکنند تحقیقآ چیز زیادی بدست نمی‌آورند غیر از زحمت برای خودشان و شما یک وقتی تحلیل‌گران مادی روسیه قفقاز را به‌عنوان کلید ورود به‌کل آسیا و رسیدن به‌آبهای گرم تحریف کردند در تحلیلهای خودشان ولی نتیجه تاریخی این شد که قفقاز امروز به‌صورت باتلاقی برای روسیه بزرگ درآمده و واقعآ همین وضع در آسیای میانه برای روسیه تکرار شده من در سمرقند لحظاتی به‌طور تصادفی و نه برنامه‌ریزی شده حکومتی و فقط به خواست مردم که بدون اطلاع حکومت جمع شده بودند در یکی از اطراف برنامه‌های ما صحنه‌های عجیبی دیدم مردم مطلع شده بودند نه از طریق رسانه‌های رسمی از اخبار زبان به زبان و دهان به‌دهان مطلع شده بودند که ما برای افتتاح کانون فرهنگی ایرانیان قدیمی یعنی ایرانیان که قبل از فتنه مارکسیست آنجا بودند در جلسه‌ای شرکت می‌کنیم وقتی که من همراه رئیس جمهور ازبکستان وارد آن میدان شدیم و آن دریای جمعیت را دیدیم هر دومان تعجب کردیم قضاوت همه ما این بود که آن مراسم نشان می‌داد و آن استقبال گرمی که مردم به‌طور طبیعی از ما کردند نشان می‌داد که هیچ قدرتی نمی‌تواند مردم را از فطرت و جاذبه‌های نفسانی که بین آنها و خدا و دین هست از هم جدا بکند جمع‌بندی کلی من این است که فرصت بسیار مناسبی تاریخ در اختیار (ادامه نوار) برگشته از هجرت طولانی به‌مرکز اصلی خودشان که همان اسلام و قرآن است فرصت تاریخی بسیار باارزشی را در اختیار دارد فعلا البته درباره آذربایجان در سه سالی این فرصتی گرانبها استفاده نشد و ضایعاتی برای ما و شما داشت دستهای مرموز پشت پرده‌ای که قبلا مسئول جدایی شما از ما وطن اصلی شما یعنی اسلام بود همانها دست‌اندر کار شدند که دوباره تیره کنند روابط بین ایران و آذربایجان را کارشکنی بکنند. در برنامه‌ای که ما بطور جدی پیگیری می‌کردیم برای ختم این جنگ خانمانسوز نامفهوم ( ادامه صحبتها در نوار قطع شده است ) شما دانشمندان بسیار باسواد و عمیق و قانع فراوانی دارید مثل بقیه جمهوریهایی که من دیدم. بخاطر زمینه‌های کاملا دوستانه و همکاری که بین ما هست مذاکرات صریحآ به نتیجه رسیدیم و با تلاشی که همکاران ما و همکاران آقای علی‌یوف نموده‌اند اسناد زیادی شد که امروز شاهد پرشدن آنها هستیم و حسن تفاهمی که بود خیلی راضی هستم و از اینکه می‌بینم دوره جدیدی در همکاریهای دو کشور ما شروع می‌شود بسیار خوشحالم و امیدوارم در آینده بسیار خوب هم مردم ما و هم رهبر بزرگوار انقلاب ما که از جهات مختلف به‌شما علاقمند هستند همین دست آورد سفر ما به باکو خوشحال خواهم کرد و استقبال خواهم کرد، لازم نمی‌دانم بیشتر صحبت بکنم و وقت را در اختیار خبرنگاران می‌گذاریم که سئوال بکنند.
خبرنگار : دعوت می‌کنیم از جنابعالی و رئیس محترم جمهوری آذربایجان اظهارات خودشان را اظهار کنند؟
رئیس جمهور آذربایجان : آقایان محترم و خانمهای محترم ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران آقای هاشمی رفسنجانی و همراهان محترم ایشان سه روز است که بنا به‌دعوت این جانب میهمان کشور ما هستند و بازدیدها به‌عمل می‌آورند بعد از اعلام استقلال و حق حاکمیت جمهوری اسلامی ایران این هیئت جمهوری اسلامی ایران یک هیئت بلند پایه‌ای است که بعد از استقلال تهران بطور رسمی سفر انجام داده‌اند به جمهوری آذربایجان و این ملاقاتهایی که بعد از امضای اسنادی که هست بین دو کشور مستقل جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. ما از سفر خیلی خشنود راضی هستیم و از نتایج آن چنین امیدوار هستیم که سفر جدیدی بین سفری جدید در روابط فی‌مابین دو کشور برادر باز شود. هنگام اقامت جنابعالی در آذربایجان و هیئت همراهشان برای آذربایجان یک سفر پیش آمده، در این فرصت نیروهای تجاوزکارانه ارامنه چند منطقه آذربایجان را در معرض حمله قرار دادند و بخش زنجلان چند روزی است که در محاصره قرار گرفته است. در جریان ملاقات و مذاکرات خود درباره این دست این نکته که تجاوز ارامنه خاتمه نمی‌یابد و همچنین ادامه می‌دهد. خیلی توجه زیادی دارد جناب آقای هاشمی رفسنجانی از تصمیم خودشان تلاش زیادی در رابطه با سد این حملات نشان دادند و با ما مساعدت کردند که این است. امیدواریم تلاشهای طرف ایران همچنان ادامه خواهد داد و ما نجات از این وضعی که افتاده پیدا خواهیم کرد. من نیز مانند ریاست جمهوری اسلامی ایران تأیید می‌کنم که در نتایج گفتگوها و ملاقاتها خیلی راضی می‌باشم و امیدوارم که همچنان اینگونه روابط دولت ادامه خواهد داشت. بار دیگر به مناسبت سفر جناب آقای هاشمی رفسنجانی به آذربایجان اظهار امتنان می‌کنم و سپاسگزاری می‌نمایم تشکر می‌کنم. خواهشمند هستیم از تمام خبرنگاران محترمی که با درنظر داشتن کم بودن وقت من خطاب به ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران جناب آقای هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور، انتخاب موردی که ما خواستیم کار آسانی نیست ما همه صحنه‌ها برای ما زیبا بود از لحظه ورودمان خیلی دوستانه مورد لطف جناب رئیس جمهور مسئولان و مردم شما می‌گوئیم که ما مثل اینکه در خانه خودمان مورد پذیرایی قرار داشتیم جاهایی که ما بازدید کردیم چه مناطق صنعتی چه فرهنگی همه جا برای ما جالب بود و شما ایثارگرانتان را و مردم شهید شما برای ما اعجاب آمیز است. من از لحاظ عملی در آینده احساس توافق بسیار عمیقی است که بین ما و شما هست و نظرات مشترکی داریم برای وضع فعلی و آینده و منطقه. روحیات مردم شما است که به‌نظر من سرمایه بسیار خوبی است برای همکاری چون مردم ما عمیقآ خواستار این دوستی و همکاری هستند.
خبرنگار: رئیس جمهور محترم سئوال اول این است که در جریان مذاکرات آیا مسئله ارائه اراضی ایران جهت انتقال لوله‌های نفت جهت منتقل شدن به مدیترانه مورد مذاکره قرار گرفته است یا نه. سئوال دوم این است که آیا وضع همچنان ادامه بدهد وضع اگر مبرم شود و احتیاج به تقویت دفاع آذربایجان باشد آذربایجان به روسیه و ایران برای کمک مراجعه خواهد یا نه؟ سئوال از کی بوده ( از هر دو رئیس جمهوری).
رئیس جمهور : در مورد نفت ما مذاکراتی که به قرارداد منجر می‌شود نداشتیم ولی بهرحال ما قبلا توافقمان را اعلام کردیم هر وقت شما نفتی بخواهید از ایران عبور بدهید اینجا کشور خودتان است و مسیرتان را انتخاب بکنید ما با شما همکاری می‌کنیم سئوال دوم را آقای رئیس جمهور بدهند.
رئیس جمهور آذربایجان : به‌نظرم نیاز به گفتن که از اول این لوله‌های نفت از کدام منطقه و کدام اراضی منتقل خواهد شد ندارد. این مسئله منوط به رضایت و تفاهم چند دولتها باید باشد این توافقها منجر به چه نتیجه‌ای خواهد شد و مسئله هم طبق آن حل خواهد شد. من اظهار امتنان می‌کنم از ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران که تأیید کردند ایران برای آذربایجان جهت انتقال هرگونه لوله‌کشی نفت حاضر است. باید متذکر شوم که حفاظت اراضی اشغال شده در نتیجه تجاوز ارمنی کار عمده خود مردم آذربایجان می‌باشد و ما باید با امکانات خود با نیروی خود در حقیقت اراضی از اشغالگر آزاد بگذاریم. در رابطه با متشنج و بحرانی شدن در رابطه با محاصره جنگ زدگان اراضی ایران نیز مورد پسند قرار گرفته است آیا طرف ایران برای برطرف کردن این قوای مسلمان پیغامی می‌فرمایند یا نه؟
رئیس جمهور ایران: ما دیروز پیغامی برای رئیس جمهور ارمنستان فرستادیم از طرف خود من و یادآور شدیم که ایشان قلبآ به ما قول داده بود که ارامنه از نقطه به هیچ وجه جلو نیاید. ماها متعهد شدیم که آن را انجام بدهیم ( نامفهوم ) بعد از ظهر به‌ما اطلاع دادند با تلاشی که کردند آتش‌بس برقرار شده جناب آقای حیدر علی اف اطلاع پیدا کردند که آتش‌بس برقرار شده و ما تلاش می‌کنیم که این مسئله را حل کنیم البته ما همانطور که اعلام کردیم (نامفهوم است) امیدواریم که وضع به سمت خوبی برود.
خبرنگار : صبح جناب آقای حیدر علی اف اسناد زیادی به‌امضاء رسید، آیا اسناد تفاهم و مقابله نامه‌ای در زمینه امور دفاعی پیش بینی می‌شود یا نه؟
رئیس جمهور آذربایجان : این ممکن است نظر شخصی شما باشد ما در این رابطه اطلاعی نداریم چنانکه به‌ما تابحال درباره مستقر بودن ارتش روسیه در آذربایجان نداده بود این نظر شما است. در رابطه با اینکه سردی آب و هوا با سردی وضع جنگی و تحولات خونین در این زمان بوده است من می‌خواهم تشریح کنم آیا درباره وضع بهبود آوارگان که در شهرهای ایران قرار دارند در این رابطه جناب حیدر علی اف و جناب آقای هاشمی رفسنجانی مذاکراتی بوده است یا نه؟
بله در این زمینه بین این جانب و ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران مذاکراتی بوده است و امیدوارم که از این به بعد جنابعالی در رابطه با بهبود وضع آوارگان اقدامات شایسته‌ای هم خواهند کرد.
رئیس جمهور :ما به‌ایشان گفتیم که ما آوارگان شما را مثل آوارگان دوران جنگ خودمان تلقی می‌کنیم اگر مایل باشند در خاک ایران هم می‌توانند زندگی بکنند و ما ترجیح می‌دهیم که در خاک خود شما باشند و ما کمکهایمان را بفرستیم اینجا، ترجیح می‌دهیم که اینها در منطقه بمانند آواره شدن کار بدی است ما در جنگ تجربه کردیم و بالاخره زودتر نجات پیدا کردند ولی آنها که ماندند امروز راضی هستند در بوسنی هم همین طور است ما کمک می‌کنیم ولی تشویق نمی‌کنیم که بیایند ولی اگر زن و بچه آواره بشوند باید بمانند همانجا و مردانه باید دفاع بکنند.
خبرنگار هستم از خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران : سئوالم از جناب آقای رفسنجانی این است که قبلا می‌دانیم ایران در افغانستان و آذربایجان شما بفرمائید که نقش در تاجیکستان ایران چه نقش را می‌تواند در صلح تاجیکستان بازی بکند؟
رئیس جمهور : ما در کشورهای تاجیکستان در ازبکستان در قرقیزستان بودیم با رؤسای جمهوریشان صحبت کردیم و قرار شد که یک اقدام مشترک بکنیم برای ایجاد صلح و آرامش و قرار شد اولین اقدام ما این باشد که وزیر خارجه ما وزیر خارجه تاجیکستان را دعوت کنند بیاورند ایران و ملاقات کنند و ببینند راه صلح چه است و شرایط آن چه است و به تهران که برگشتیم انشاءاللّه اولین اقدام ما این خواهد بود.
خبرنگار : عالیجناب خدمت شما عرض کنم که کشور شما اخیرآ به‌عضویت جامعه کشورهای مشترک‌المنافع درآمده این عضویت به چه انگیزه‌ای صورت گرفته و کشورهای مشترک المنافع شوراهای مشترک‌المنافع تاکنون چه کمکی برای خاموش کردن فاجعه جنگ در کشور شما انجام داده؟ تمام.