تفسیر آیات قرآن کریم – سوره یوسف – آیه ۳۲ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالَتْ فَذَلِکُنَّ الَّذی لُمْتُنَّنِی فِیهِ وَلَقَدْ رَاوَدتُّهُ عَن نَّفْسهِ فَاسَتَعْصَمَ وَلَئِن لَّمْ یَفْعَلْ مَا آمُرُهُ لَیُسْجَنَنَّ وَلَیَکُونًا مِّنَ الصَّاغِرِینَ

گفت: «بانوان ، این همان است که مرا در [عشق] او سرزنش کرده اید و به راستی که از وی خواستم خودش را در اختیار من نهد که سخت امتناع ورزید و اگر آنچه را بدان فرمانش می دهم نکند ، قطعاً زندانی خواهد شد و از حقیران می گردد».

1ـ زلیخا، با ارائه یوسف(ع) به زنان اشراف، به ایشان فهماند که نباید وی را در عشقش به یوسف(ع) ملامت کنند.

قالت فذلکنّ الذی لمتننی فیه

2ـ زلیخا ، نزد زنان اشراف به تقاضای کام روایی از یوسف(ع) ، اقرار و اعتراف کرد.

لقد رودته عن نفسه

3ـ زلیخا نزد زنان اشراف ، به پاکدامنی و عفت یوسف(ع) و نپذیرفتن تقاضای او (درخواست وصال) شهادت داد.

لقد رودته عن نفسه فاستعصم

عصمت و استعصام ، هر دو گویای امتناع ورزیدن و نپذیرفتن می باشند ; با این تفاوت که استعصام حاکی از مبالغه است. بنابراین «فاستعصم» ; یعنی، یوسف(ع) بشدت با تقاضای من مخالفت کرد و بر عفت خویش اصرار ورزید.

4ـ زلیخا در حضور زنان اشراف ، تأکید کرد که هم چنان بر تقاضای وصال یوسف(ع) اصرار خواهد کرد.

و لـئن لم یفعل ما ءامره

5ـ زلیخا ، سوگند یاد کرد که در صورت استنکاف یوسف(ع) از آمیزش با او ، وی را به زندان خواهد افکند و خوار و بی مقدارش خواهد ساخت.

و لـئن لم یفعل ما ءامره لیسجنن و لیکونًا من الصـغرین

«لام» در «لـئن» گویای قسم است. «یکوناً= یکونن» فعل مضارع و مقرون به نون تأکید خفیفه است.

6ـ یوسف(ع) در دربار عزیز مصر ، شخصیتی بزرگ و مورد احترام بود.

و لیکونًا من الصـغرین

7ـ وجود زندان در مصر باستان

لیسجنن

8ـ زندانی که یوسف(ع) به محبوس شدن در آن تهدید شد ، موجب خوار گشتن و حقیر پنداشتن او می شد.

لیسجنن و لیکونًا من الصـغرین

جمله خوار و بی مقدار خواهد شد (لیکوناً من الصاغرین) به منزله نتیجه ای برای عبارت «زندانی خواهد شد» (لیسجنن) است ; زیرا یوسف(ع) هنگام ترجیح زندان بر خواسته زنان ـ در آیه بعد ـ سخنی از ترجیح حقیر شدن نگفت.

9ـ زلیخا در دستگاه حکومتی و قضایی مصر ، نفوذی فراوان داشت.

و لـئن لم یفعل ما ءامره لیسجنن و لیکونًا من الصـغرین

حذف فاعل از «لیسجنن» (او حتماً زندانی می شود) و آوردن فعل به صورت مجهول، حاوی این نکته است که حرف نشنوی یوسف(ع)، زندانی شدنش را در پی داشت ; یعنی، زلیخا آن چنان نفوذی داشت که گویا لازم نبود امر کند و اقدامی صورت دهد ; آن گاه که فردی امرش را اطاعت نمی کرد، به زندانش می انداختند.

10ـ نظام حکومتی مصر در زمان عزیز ، نظامی استبدادی و فاقد دستگاه قضایی مستقل بود.

و لـئن لم یفعل ... لیکونًا من الصـغرین

11ـ «عن علی بن الحسین: ... فقالت لهنّ «فذلکنّ الذی لمتننی فیه» یعنی فی حبّه ;(1)

از امام سجاد(ع) روایت شده است: ... همسر عزیز [بااشاره به یوسف] خطاب به بانوان گفت: این است کسی که مرا درباره او سرزنش می کردید ; یعنی، مرا در مورد عشق به او سرزنش می کردید».

روایت: 11

زلیخا:

اقرار زلیخا 2، 4; زلیخا در دربار مصر 9; زلیخا و امتناع یوسف(ع) 5; زلیخا وذلت یوسف(ع) 5; زلیخا و زنان اشراف مصر 1، 2; زلیخا و یوسف(ع) 2; سرزنش زلیخا 1، 11; سوگند زلیخا 5; عشق زلیخا به یوسف(ع) 1، 11; کامجویی زلیخا 2، 4; گواهی زلیخا 3

زندان:

تاریخ زندان 7

عزیز مصر:

عزیز مصر و یوسف(ع) 6

مصر باستان:

حکومت استبدادی مصر باستان 10; حکومت مصر باستان در دوران یوسف(ع) 10; زندان در مصر باستان 7; نظام حکومتی مصر باستان 10

یوسف (ع):

احترام یوسف در مصر 6; تهدید یوسف 8; شخصیت یوسف درمصر 6; صفات زندان یوسف 8; قصه یوسف 1، 2، 3، 5،4، 6، 8، 11; گواهی بر عفت یوسف 3; یوسف در دربار مصر 6

پی نوشت ها :

1. علل الشرایع، ص 49، ح 1، ب 41; تفسیر برهان، ج 2، ص 245، ح 1.