تفسیر آیات قرآن کریم – سوره هود – آیه ۶۳ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالَ یَا قَوْمِ أَرَأَیْتُمْ إِن کُنتُ عَلَی بَیِّنَةً مِّن رَّبِّی وَآتَانِی مِنْهُ رَحْمَةً فَمَن یَنصُرُنِی مِنَ اللّهِ إِنْ عَصَیْتُهُ فَمَا تَزیدُونَنِی غَیْرَ تَخْسیرٍ

گفت: «ای قوم من! مرا خبر دهید اگر بر دلیل روشنی که از ناحیه پروردگارم است ، متکی باشم و از جانب خودش به من رحمتی بخشیده باشد ، پس کیست که مرا از [کیفر ]خداوند خلاصی دهد ، اگر نافرمانیش کنم؟ لذا [باپیشنهادتان ]مرا چیزی جز خسارت زدن [بر خویش] ، نمی افزایید».

 

1ـ صالح(ع) ، برخوردار از معجزه و دلیلی روشن بر پیامبری خویش

قال یـقوم أرءیتم إن کنت علی بیّنة

 

2ـ خداوند ، عطا کننده معجزه و دلیلهای روشن به پیامبران

إن کنت علی بیّنة من ربی

 

3ـ خداوند ، مربی پیامبران و مدبر امور ایشان است.

إن کنت علی بیّنة من ربی

برداشت فوق ، با توجه به گزینش اسم «رب» ـ که به معنای مدبر و مربی است ـ استفاده شده است.

 

4ـ هدف از اعطای معجزه و دلیلهای روشن به پیامبران ، تدبیر امر نبوت و پیشبرد هدفهای رسالت آنان است.*

إن کنت علی بیّنة من ربی

 

5ـ برخورد حضرت صالح(ع) با مشرکان و کافران، برخوردی ترحم آمیز و مشفقانه بود.

یـقوم أرءیتم

تعبیر «یا قوم» (ای مردم من) حکایت از شفقت و ترحم صالح(ع) دارد.

 

6ـ خداوند ، صالح(ع) را از رحمت ویژه خویش بهره مند ساخت و به مقام نبوت رسانید.

و ءاتـنی منه رحمة

مقصود از «رحمة»، به مناسبت مورد، مقام نبوت و پیامبری است.

 

7ـ مقام نبوت ، رحمت خاص خداوند به پیامبران است.

و ءاتـنی منه رحمة

نکره آوردن «رحمة» دلالت بر عظمت آن دارد که در برداشت از آن به رحمت خاص تعبیر شد.

 

8ـ صالح(ع) ، موظف به ابلاغ توحید و مبارزه با شرک و بت پرستی بود.

إن کنت علی بیّنة من ربی ... فمن ینصرنی من الله إن عصیته

جمله «إن عصیته» (اگر خداوند را نافرمانی کنم) می رساند که جمله ای همانند «و أمرنی بإبلاغ رسالاته» قبل از «فمن ینصرنی» در تقدیر است. بر این اساس، حاصل معنای «إن کنت ...» چنین می شود: [شما خود قضاوت کنید] اگر من پیامبر باشم و خداوند مرا به ابلاغ رسالتهایی فرمان داده باشد، اگر نافرمانی کنم و به ابلاغ رسالتهای الهی همّت نگمارم، چه کسی مرا از عقوبت های الهی نجات خواهد داد؟

 

9ـ صالح(ع) به مردم خویش اعلام کرد: در صورت پذیرش خواسته آنان (ترک دعوت به توحید) گنه کار و مستحق عذاب الهی خواهد بود.

فمن ینصرنی من الله إن عصیته

 

10ـ پیامبران ، در صورت مسامحه در امر رسالت و ترک ابلاغ توحید ، گنه کارند.

فمن ینصرنی من الله إن عصیته

 

11ـ تمرد کنندگان از فرمان خدا ـ هر چند از پیامبران باشند ـ در خطر گرفتار شدن به کیفر و مجازات الهی اند.

فمن ینصرنی من الله إن عصیته

«من الله» به معنای «من عذاب الله» است.

 

12ـ همگان از دفع کیفرهای خداوند و یاری گرفتاران به عذابهای او ناتوانند.

فمن ینصرنی من الله إن عصیته

فعل «ینصر» به دلیل آنکه با «من» متعدی شده ، متضمن معنای «ینجی» (نجات می دهد) است.

 

 

13ـ قدرت خداوند ، برتر از همه قدرتهاست.

فمن ینصرنی من الله

 

14ـ کفرپیشگان قوم ثمود از صالح(ع) می خواستند که از ادعای خویش دست بردارد و از فراخوانی مردم به توحید منصرف شود.

فمن ینصرنی من الله إن عصیته فما تزیدوننی غیر تخسیر

«فاء» در «فما تزیدوننی ...» فای فصیحه است و حاکی از جمله ای مقدر می باشد و ـ به قرینه «أتنهـنا ...» در آیه قبل ـ مفاد آیه چنین است: بنابراین اگر به خواسته شما (ترک ابلاغ توحید) گردن نهم، شما جز خسارت زدن چیزی بر من نخواهید افزود.

 

15ـ صالح(ع) ، توجه کردن به درخواست کافران قومش (ترک ابلاغ توحید) را ، مایه خسارت و تباهی خویش دانست.

فما تزیدوننی غیر تخسیر

«تخسیر» به معنای خسارت زدن می باشد و فاعل آن قوم ثمود است.

 

16ـ ترک وظایف الهی به خاطر خوشایند کافران ، مایه خسارت و تباهی است.

فما تزیدوننی غیر تخسیر

 

17ـ افزایش اطمینان صالح(ع) به زیان کاری کافران ثمود ، تنها دستاورد اصرار آنان بر انصراف او از دعوت به توحید

فما تزیدوننی غیر تخسیر

برداشت فوق، بر اساس این احتمال است که «تخسیر» به معنای نسبت دادن خسارت و تباهی باشد، همانند تکفیر و تفسیق که به معنای نسبت دادن کفر و فسق می باشد. بر این مبنا، فاعل «تخسیر» حضرت صالح(ع) است و مفاد جمله «فما تزیدوننی ...» چنین خواهد شد: آنچه اصرار شما بر ترک دعوت به توحید، بر من می افزاید این است که شما را در خسارت و تباهی ببینم.

انبیا:

انبیا و عصیان 11; انبیا و کیفر 11; انبیا و گناه 10; اهمیت رسالت انبیا 4; اهمیت نبوت انبیا 4; بینات انبیا 2; رحمت به انبیا 7; زمینه تحقق اهداف انبیا 4; فلسفه بینات انبیا 4; فلسفه معجزه انبیا 4; مدبر انبیا 3; مربی انبیا 3; مقامات انبیا 7

انسان:

عجز انسان ها 12

بت پرستی:

اهمیت مبارزه با بت پرستی 8

تکلیف:

آثار ترک تکلیف 16; آثار سستی در تکلیف 10

توحید:

اهمیت تبلیغ توحید 8; ترک دعوت به توحید 14، 17; گناه ترک دعوت به توحید 9، 10

خدا:

اختصاصات خدا 13; افعال خدا 3; برتری قدرت خدا 13; حتمیت کیفرهای خدا 12; ربوبیت خدا 3; رحمت خاص خدا 6، 7; عطایای خدا 2; مقابله با کیفرهای خدا 12; ویژگیهای قدرت خدا 13

رحمت:

مشمولان رحمت 6، 7

زیان:

 

عوامل زیان 15، 16

زیانکاران: 17

شرک:

اهمیت شرک ستیزی 8

صالح(ع):

اطمینان صالح(ع) 17; بینات صالح(ع) 1; بینش صالح(ع) 9، 15; دلایل نبوت صالح(ع) 1; رحمت به صالح(ع) 6; رسالت صالح(ع) 8; روش برخورد صالح(ع) 5; صالح(ع) و خواسته های قوم ثمود 9، 15; صالح(ع) و قوم ثمود 5; صالح(ع) و کافران 5; صالح(ع) و گناه 9; صالح(ع) و مشرکان 5; قصه صالح(ع) 9، 14، 15; معجزه صالح(ع) 1; مقامات صالح(ع) 6; مهربانی صالح(ع) 5; نبوت صالح(ع) 6

عذاب:

امداد به اهل عذاب 12; موجبات عذاب 9; نجات از عذاب 12

عصیانگران:

کیفر عصیانگران 11

قوم ثمود:

آثار اصرار قوم ثمود 17; خواسته های قوم ثمود 14; زیانکاری قوم ثمود 17; قوم ثمود و صالح (ع) 14

کافران:

بی ارزشی خشنودی کافران 16

گناهکاران: 10

معجزه:

منشأ معجزه 2

نبوت:

مقام نبوت 7

هلاکت:

عوامل هلاکت 15، 16