تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مائده – آیه ۸۰ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

تَرَی کَثِیرًا مِّنْهُمْ یَتَوَلَّوْنَ الَّذینَ کَفَرُواْ لَبئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنفُسُهُمْ أَن سَخِطَ اللّهُ عَلَیْهِمْ وَفِی الْعَذَاب هُمْ خَالِدُونَ

بسیاری از آنان را می بینی که با کسانی که کفر ورزیده اند (مشرکان) دوستی می کنند. راستی چه بد است آنچه خودشان برای خود پیش فرستاده که [در نتیجه] خدا بر آنان خشم گرفته و در عذاب، جاودان خواهند بود.

 

1 بسیاری از بنی اسرائیل عصر پیامبر (ص) دارای روابط دوستانه با مشرکان مکه و پذیرای ولایت آنان بودند.

تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا

بنا به گفته برخی از مفسران مراد از «الذین کفروا» مشرکان مکه می باشد.

 

2 روابط دوستانه و ولایی بنی اسرائیل با کافران مشرک رابطه ای مداوم، علنی و آشکار

تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا

کلمه «تری» می رساند که روابط دوستانه بنی اسرائیل با مشرکان علنی بوده و فعل مضارع «یتولون» حاکی از استمرار و تداوم آن روابط می باشد.

 

3 گروهی از بنی اسرائیل پایبند به احکام الهی و بر حذر از ایجاد روابط ولایی و دوستی با کافران مشرک

تری کثیراً منهم یتولون

 

4 خداوند خواهان استقلال و سلطه ناپذیری پیروان ادیان الهی در برابر کافران

تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا

 

5 حرمت دوستی با کافران و پذیرش ولایت آنان

تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا لبئس ما قدمت

 

6 پذیرش ولایت مشرکان و دوستی با آنان از جمله اعمال ناپسند و رایج در بین انبوهی از یهودیان عصر پیامبر (ص)

لبئس ما کانوا یفعلون. تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا

جمله «یتولون الذین کفروا» مصداقی برای جمله «لبئس ما کانوا یفعلون» است. وبه قرینه آیه 82 (و لتجدن اقربهم مودة ...) که مسیحیان را دوستار مسلمانان معرفی کرده است، معلوم می شود، مراد از بنی اسرائیل در این بخش از آیات، یهودیان است.

 

7 بنی اسرائیل همکیشان خود را از پذیرش ولایت کافران و دوستی با آنان نهی نمی کردند.

لایتناهون عن منکره فعلوه ... تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا

آیه مورد بحث بیان مصداقی است از «منکر» که در آیه قبل مطرح شده بود.

 

8 لزوم نظارت عمومی جامعه ایمانی بر صحنه روابط خارجی و بازداشتن مؤمنان از پذیرش ولایت کافران و پیوندهای مودت آمیز با آنان

کانوا لایتناهون عن منکر ... تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا

 

9 روابط ولایی و دوستی بنی اسرائیل با کافران عامل کفرورزی و گرفتاری آنان به لعنت خدا و پیامبران

لعن الذین کفروا ... تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا

مضمون آیه مورد بحث یعنی پذیرش ولایت مشرکان بیان مصداقی دیگر از عصیان و تجاوزگری بنی اسرائیل است. بنابراین پذیرش ولایت مشرکان نیز از عوامل کفرپیشگی و گرفتاری به لعنت الهی است.

 

10 عصیان، تجاوزگری و ترک نهی از منکر، زمینه ساز پذیرش ولایت کافران و طرح دوستی با آنان*

ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون ... کانوا لایتناهون ... یتولون الذین کفروا

بدان احتمال که مضمون آیه مورد بحث یعنی پذیرش ولایت مشرکان، نتیجه اعمال ناپسندی باشد که در آیات قبل درباره بنی اسرائیل بیان شد.

 

11 بنی اسرائیل با انحراف های خویش، آینده ناگوار و شومی را برای خود ترسیم نمودند.

لبئس ما قدمت لهم انفسهم

 

12 انسان خود تعیین کننده سرنوشت و فرجام خویش

قدمت لهم انفسهم

 

13 گرفتاری به غضب الهی سرنوشت شوم بنی اسرائیل

لبئس ما قدمت لهم انفسهم ان سخط اللّه علیهم

«ان سخط اللّه علیهم» به اصطلاح اهل ادب، مخصوص به ذم است یعنی گرفتاری بنی اسرائیل به غضب و سخط الهی، دستاورد شومی است که برای آخرت خویش فرستاده اند.

 

14 پذیرش ولایت کافران و دوستی با آنان، موجب غضب خداوند بر بنی اسرائیل

تری کثیراً منهم یتولون ... لبئس ما قدمت لهم انفسهم ان سخط اللّه علیهم

 

15 عصیان، تجاوزگری و ترک نهی از منکر، موجب سخط و غضب خداوند

ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون ... کانوا لایتناهون عن منکر ... سخط اللّه علیهم

«ماقدمت لهم انفسهم» می تواند اشاره به تمامی رفتارهای ناروایی باشد که در این آیه و آیات قبل بیان شد. قابل ذکر است که در این صورت «ان سخط اللّه» مضافی همانند موجبات در تقدیر دارد یعنی «موجبات سخط اللّه».

 

16 جاودانگی عذاب بنی اسرائیل به خاطر عصیان گری، تجاوزپیشگی، ترک نهی از منکر، و پذیرش ولایت کافران

ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون. کانوا لایتناهون ... و فی العذاب هم خلدون

 

17 غضب الهی و عذاب همیشگی، دستاور پذیرش ولایت کافران و دوستی با آنان

یتولون الذین کفروا لبئس ... ان سخط اللّه علیهم و فی العذاب هم خلدون

 

18 خلود در عذاب مظهر خشم و غضب خداوند

ان سخط اللّه علیهم و فی العذاب هم خلدون

جمله «و فی العذاب ...» بیان نمودی از خشم الهی (ان سخط اللّه) بر گنهکاران است.

 

19 گرفتار شدن آدمی به لعنت پیامبران، نشاندهنده خشم و غضب الهی بر وی

لعن الذین کفروا من بنی اسرءیل علی لسان داود ... ان سخط اللّه

 

20 غضب خدا و عذاب همیشگی، پیامد دوستی بسیاری از بنی اسرائیل با پادشاهان ستمگر و زیبا جلوه دادن هواهای نفسانی آنان، به امید دستیابی به بهره های دنیایی آنان

تری کثیراً منهم یتولون الذین کفروا ... و فی العذاب هم خلدون

از امام باقر (ع) در توضیح آیه فوق روایت شده: یتولون الملوک الجبارین و یزیّنون لهم اهوائهم لیصیبوا من دنیاهم.(1)

انبیا:

لعن انبیا 9، 19

انحراف:

آثار انحراف 11

انسان:

سرنوشت انسان 12 ; فرجام انسان 12

بنی اسرائیل:

آینده بنی اسرائیل 11 ; انحراف بنی اسرائیل 11 ; بنی اسرائیل صدر اسلام 11 ; بنی اسرائیل و حاکمان ظالم 20 ; بنی اسرائیل و کافران 9 ; بنی اسرائیل و مشرکان 2، 3 ; بنی اسرائیل و مشرکان مکه 1 ; بنی اسرائیل و نهی از منکر 7 ; تجاوز بنی اسرائیل 16 ; عذاب بنی اسرائیل 16 ; عصیان بنی اسرائیل 16 ; فرجام بنی اسرائیل 13 ; کفر بنی اسرائیل 9 ; مغضوبیت بنی اسرائیل 13، 14 ; مؤمنان بنی اسرائیل 3

تجاوز:

آثار تجاوز 10، 15 ; کیفر تجاوز 16

جامعه:

مسؤولیت جامعه اسلامی 8

خدا:

غضب خدا 19 ; لعن خدا 9 ; موجبات غضب خدا 13، 14، 15، 17، 18، 20

دنیاطلبی:

آثار دنیاطلبی 20

دوستی:

حرام 5

رابطه ولایی: 2، 9

روایت: 20

سرنوشت:

عوامل تعیین سرنوشت 12

ظالمان:

دوستی با ظالمان 20

عذاب:

جاودانگی در عذاب 18 ; عذاب جاودانه 17 ; موجبات عذاب 20

عصیان:

آثار عصیان 10، 15 ; کیفر عصیان 16

عمل:

ناپسند 6

کافران:

آثار دوستی با کافران 14، 17 ; آثار قبول ولایت کافران 14 ; دوستی با کافران 5، 7، 8، 9، 10 ; قبول ولایت کافران 7، 8، 9، 10، 16، 17 ; ولایت کافران 5

کفر:

موجبات کفر 9، 10

لعن:

موجبات لعن 9

محرمات: 5

مشرکان:

دوستی با مشرکان 1، 6 ; قبول ولایت مشرکان 1، 6 ; ولایت مشرکان 1، 2

مغضوبان خدا: 19

موحدان:

استقلال موحدان 4 ; موحدان و کافران 4

نظارت عمومی: 8

نهی از منکر:

آثار ترک نهی از منکر 10، 15 ; ترک نهی از منکر 8، 16

ولایت:

حرام 5

هواپرستی:

تزیین هواپرستی 20

یهود:

صدر اسلام 6

 

پی نوشت ها:

1. تفسیر تبیان، ج 3، ص 611; نورالثقلین، ج 1، ص 661، ح 315.