تفسیر آیات قرآن کریم – سوره بقره – آیه ۶۴- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

ثُمَّ تَوَلَّیْتُم مِّن بَعْد ذَلِکَ فَلَوْلاَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ لَکُنتُم مِّنَ الْخَاسرِینَ

سپس شما بعد از آن روی گرداندید، و اگر فضل خدا و رحمت او ب شما نبود از زیانکاران می شدید.

 

1 - بنی اسرائیل از دستورات تورات اعراض کرده و پیمان الهی را شکستند.

أخذنا میثقکم ... ثم تولیتم من بعد ذلک

«تولی» (مصدر تولیتم) به معنای اعراض کردن است و متعلق آن - به قرینه آیه قبل - پیمان بنی اسرائیل بر پذیرش تورات و عمل به احکام آن می باشد.

 

2 - پیمان شکنی بنی اسرائیل، علی رغم مشاهده معجزه ای چون برافراشته شدن کوه، امری سنگین، شگفت و نامتوقع بود.

أخذنا میثقکم و رفعنا فوقکم الطور ... ثم تولیتم من بعد ذلک

«ثم» در جمله «ثم تولیتم» حاکی از ترتیب رتبی است; زیرا «من بعد ذلک» رساننده ترتیب زمانی می باشد و آن گاه که «ثم» برای ترتیب رتبی به کار رود حکایت از عظمت، شگفتی و ... مضمون جمله بعد دارد.

 

3 - ضرورت پایبندی به پیمانهایی که خداوند با انسانها دارد.

ثم تولیتم من بعد ذلک

 

4 - خداوند، گناه پیمان شکنی بنی اسرائیل را بخشود.

فلولا فضل اللّه علیکم و رحمته

شمول فضل و رحمت الهی پس از بیان خطا و گناه، کنایه از عفو و گذشت است.

 

5 - خداوند، بنی اسرائیل را - علی رغم پیمان شکنی و اعراضشان از فرامین تورات - مورد تفضل و رحمت خویش قرار داد.

فلولا فضل اللّه علیکم و رحمته لکنتم من الخسرین

 

6 - بنی اسرائیل بر اثر شکستن پیمان الهی، در آستانه زیانکاری و تباه کردن هستی خویش، قرار گرفتند.

فلولا فضل اللّه علیکم و رحمته لکنتم من الخسرین

 

7 - فضل و رحمت الهی بر بنی اسرائیل، نجات دهنده آنان از زیان و خسران شد.

فلولا فضل اللّه علیکم و رحمته لکنتم من الخسرین

 

8 - شکستن پیمانهای الهی، مایه زیانکار شدن آدمی و تباه کردن هستی خویش است.

ثم تولیتم من بعد ذلک فلولا فضل اللّه ... لکنتم من الخسرین

«ذلک» اشاره به پیمان و التزام به پذیرش کتاب آسمانی و تنظیم کردن عقاید و معارف بر اساس آن است.

 

9 - اعراض از معارف و احکام کتابهای آسمانی، مایه خسارت و تباه کردن هستی خویش

خذوا ما أتینکم بقوة ... ثم تولیتم من بعد ذلک فلولا ... لکنتم من الخسرین

 

10 - گنهکاران نباید از شمول فضل و رحمت خداوند، ناامید باشند.

ثم تولیتم ... فلولا فضل اللّه علیکم و رحمته

 

 

11 - بنی اسرائیل عصر بعثت، همسان با اسلاف گذشتگان خویش در برخورد با کتابهای آسمانی و احکام دین

ثم تولیتم

نسبت دادن رفتار پیشینیان بنی اسرائیل به موجودین عصر بعثت و عصرهای پس از آن (ثم تولیتم)، بیانگر اتحاد و اشتراک آنان در خصلتها و ویژگیهاست.

 

12 - بنی اسرائیل پس از دریافت تورات و عمل به محتوای آن، به قدرت و حکومت رسیدند.*

ثم تولیتم من بعد ذلک

از معانی «تولی» ولایت پیدا کردن و حکومت یافتن است. برداشت فوق ناظر به این احتمال می باشد. گفتنی است بر این مبنا مراد از فضل خدا و رحمت او، همان اعطای تورات و توفیق عمل به احکام آن می باشد و مقصود از خسران در «لکنتم من الخاسرین» قرار گرفتن در تحت سیطره حکومتهای کفر و جور خواهد بود.

 

امور:

امور شگفت آور 2

انحطاط:

عوامل انحطاط 8، 9

انسان:

عهد خدا با انسان ها 3

بنی اسرائیل:

آثار عهد شکنی بنی اسرائیل 6; آمرزش بنی اسرائیل 4; اعراض بنی اسرائیل از تورات 1، 5; بنی اسرائیل صدر اسلام 11; بنی اسرائیل و تورات 12; بنی اسرائیل و دین 11; بنی اسرائیل و کتب آسمانی 11; تاریخ بنی اسرائیل 1، 11، 12; تفضل خدا بر بنی اسرائیل 5، 7; حکومت بنی اسرائیل 12; زیانکاری بنی اسرائیل 6، 7; عوامل نجات بنی اسرائیل 7; عهد خدا با بنی اسرائیل 6; عهد شکنی بنی اسرائیل 1، 2، 4، 5; قدرت بنی اسرائیل 12; لجاجت بنی اسرائیل 2

تورات:

آثار عمل به تورات 12; اهمیّت عمل به تورات 12

خدا:

آثار رحمت خدا 7; آثار فضل خدا 7; آمرزش خدا 4

رحمت:

مشمولان رحمت 5

زیان:

عوامل زیان 6، 8، 9

عهد:

اهمیّت وفای به عهد 3

عهدشکنی:

آثار عهدشکنی با خدا 8; گناه عهدشکنی 4

فضل خدا:

 مشمولان فضل خدا 5

کتب آسمانی:

آثار اعراض از کتب آسمانی 9

کوه طور:

بالا رفتن کوه طور

گناهکاران:

گناهکاران و رحمت خدا 10 ؛ گناهکاران وفضل خدا10

معجزه:

معجزه کوه طور 2

هلاکت:

عوامل هلاکت 6

یأس:

اجتناب از یأس 10 ؛ یأس از رحمت خدا 10