تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اسراء – آیه ۶۴ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَاسْتَفْززْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بصَوْتِکَ وَأَجْلِبْ عَلَیْهِم بخَیْلِکَ وَرَجِلِکَ وَشَارِکْهُمْ فِی الأَمْوَالِ وَالأَوْلاد وَعِدْهُمْ وَمَا یَعِدُهُمُ الشَّیْطَانُ إِلاَّ غُرُورًا

و هر کس از آنان را توانستی با آوازت از جای بکَن و سواره نظام و پیاده نظامت را بر ضدّشان بسیج کن و با آنان در اموال و اولاد شریک شو و به ایشان وعده بده; و شیطان جز از روی فریب به آنان وعده نمی دهد.

 

1- تحریک و انگیزش، شیوه اصلی ابلیس برای منحرف ساختن آدمیان

و استفزز من استطعت منهم

بسیاری از مفسّران برآنند که تعبیرهای «استفزز ... بصوتک» و «أجلب علیهم بخیلک و رجلک» تمثیل است که در آن شیطان به فرمانده لشکری که با فریادش، بسیج عمومی اعلان می دارد و لشکرکشی می کند، تشبیه شده است.

 

2- توان ابلیس برای وسوسه و انحراف انسانها، محدود بوده و فراگیر همه آدمیان نیست.

و استفزز من استطعت منهم

 

3- خداوند، به مهلت خواهی ابلیس جواب مثبت داد و او را در منحرف ساختن آدمیان آزاد گذاشت.

لئن أخّرتن ... لأحتنکنّ ذریّته ... قال اذهب ... و استفزز من استطعت منهم

 

4- بانگ و صدای مخصوص، از ابزارهای ابلیس برای ایجاد لغزش و انحراف در انسانها

و استفزز من استطعت منهم بصوتک

 

5- تأثیرپذیری عمیق روح و روان آدمی در برابر صداها و نغمه ها

و استفزز من استطعت منهم بصوتک

 

6- مصونیت برخی انسانها از تحریک شدن به وسیله نغمه ها و تبلیغات شیطانی

استفزز من استطعت منهم بصوتک

 

7- پیروان ابلیس، فاقد کرامت و امتیاز انسانی و قرار گرفته در جرگه حیوانات *

و استفزز من استطعت منهم بصوتک

«صوت» به معنای صدا و نغمه بی معناست و معمولاً آن را در تحریک حیوانات استفاده می کنند. بنابراین تحریک شیطان با صوت، در واقع به منزله حیوان تلقی کردن پیروان خویش است.

 

8- ابلیس، دارای لشکریانی سواره و پیاده و همکارانی فراوان و گوناگون

و أجلب علیهم بخیلک و رجلک

«خیل» اسم جمع اسب است و مراد از آن، لشکر سواره نظام می باشد و «رجل» اسم جمع رجال است و مراد از آن پیاده نظام می باشد.

 

9- ابلیس، دارای نیروهایی سریع عمل کننده و عاملهایی کند و خزنده

و أجلب علیهم بخیلک و رجلک

 

10- استفاده ابلیس از همه نیروها و توان خویش، در صورت تأثیر نداشتن نغمه های نرم وی

و استفزز ... و أجلب

 

11- تلاش ابلیس در کشاندن مال و نسل انسان به سوی حرام و استفاده از آن در جهت هدفهای خویش

و شارکهم فی الأمول و الأولـد

 

12- مال و فرزند، دو زمینه مهم نفوذ شیطان و لغزش انسان

و شارکهم فی الأمول و الأولـد

 

13- لزوم حساسیت فزونتر انسان در حفظ مال و فرزند خویش از هجوم و دخالت شیطان

و شارکهم فی الأمول و الأولـد

از اینکه خداوند، از جمله قلمروهای نفوذ شیطان را، مال و اولاد برشمرده است، در واقع هشدار و اعلام خطری است بر اینکه: انسان باید تلاش کند تا آنها، از دستبرد شیطان در امان بمانند.

 

14- وعده دادن و آرزوپروری، از شگردهای شیطان در به دام افکندن انسان

و شارکهم ... و عدهم

 

15- ابلیس، از تمامی توان خویش و ابزارهای مختلف در منحرف ساختن آدمیان استفاده می کند.

و استفزز ... بصوتک و أجلب ... و شارکهم ... و عدهم

 

16- همه وعده ها و نویدهای شیطان، بی اساس و فریب است.

و ما یعدهم الشیطـن إلاّ غرورًا

«غرور» مصدر فعل «غرّ» به معنای خدعه و مکر است.

 

17- «عن محمدبن مسلم عن أبی جعفر(ع) قال: سألته عن شرک الشیطان قوله: «و شارکهم فی الأموال و الأولاد» قال : ما کان من مال حرام فهو شریک الشیطان، ... و یکون مع الرجل حین یجامع فیکون (الولد) من نطفته و نطفة الرجل إذا کان حراماً;(1)

محمدبن مسلم گوید: از امام باقر(ع) در باره شرکت شیطان در سخن خداوند «و شارکهم فی الأموال و الأولاد» پرسیدم، فرمود: آنچه از مال حرام است «سهم الشرکة» شیطان است شیطان است و هر گاه مجامعت حرامی صورت گیرد شیطان همراه مرد می باشد، پس فرزند از نطفه شیطان و نطفه آن مرد پدید می آید».

 

18- «عن أبی عبدالله(ع)... [فی قوله] «و شارکهم فی الأموال و الأولاد» ... قال: إن الشیطان لیجیء حتی یقعد من المرأة کما یقعد الرجل منها و یحدث کما یحدث و ینکح کما ینکح قلت: بأی شیء یعرف ذلک؟ قال: بحبّنا و بغضنا، من أحبّنا کان من نطفة العبد و من أبغضنا کان نطفة الشیطان; (2)

از امام صادق(ع) در باره[سخن خداوند]«و شارکهم فی الأموال و الأولاد» روایت شده است که فرمود: همانا شیطان می آید و بر زنان می نشیند، همان گونه که مردان بر آنان می نشینند و همان می کنند که آنان انجام می دهند ...[راوی می گوید]گفتم: به چه چیزی این مسأله شناخته می شود؟ حضرت فرمود: به حبّ و بغض نسبت به ما. هر کس ما را دوست بدارد، از نطفه پدرش می باشد و هر کس بر ما بغض بورزد، از نطفه شیطان می باشد».

 

19- «قال الصادق(ع): من لم یبال ما قال و ما قیل فیه فهو شرک شیطان، و من لم یبال أن یراه الناس مسیئاً فهو شرک شیطان، و من اغتاب أخاه المؤمن من غیر ترة بینهما فهو شرک شیطان، و من شغف بمحبة الحرام و شهوة الزنا فهو شرک شیطان ...;(3)

امام صادق(ع) فرمودند: کسی که باکی ندارد که چه می گوید و یا در باره او چه گفته می شود و کسی که ترسی ندارد از اینکه مردم او را گناهکار ببینند ( در حال گناه ببینند) و کسی که غیبت برادر مؤمنش را می کند بدون اینکه بینشان دشمنی باشد و کسی که محبت به حرام و شهوت زنا دلش را فرا گیرد; [اینها از مواردی است که ]شیطان در او شرکت داشته است...».

آرزو:

آثار آرزو 14

ائمه(ع):

آثار کینه با ائمه(ع) 18; آثار ولایت ائمه(ع) 18

ابلیس:

اجابت استمهال ابلیس 3; اختیار ابلیس 3; اغواگری ابلیس 2، 3; بی ارزشی پیروان ابلیس 7; تلاش ابلیس 10، 11، 15; تنوع سپاه ابلیس 8; روش اغواگری ابلیس 1، 10، 11، 15; دامهای ابلیس 4; صدای ابلیس 4; محدوده سلطه ابلیس 2; ویژگیهای سپاه ابلیس 9

انسان:

تأثیرپذیری انسان 5; لغزشگاههای انسان 12

روایت 17، 18، 19:

شیطان:

اغواگری شیطان 6، 16; پوچی بشارتهای شیطان 16; پوچی وعده های شیطان 16; دامهای شیطان 11، 12، 14; روش اغواگری شیطان 14; زمینه اغواگری شیطان 12; مبارزه بانفوذ شیطان 13; مشارکت شیطان 17، 18، 19; مصونیت از شیطان 6; وعده های شیطان 14

صداها:

آثار روانی صداها 5

عواطف:

سوءاستفاده از عواطف 1

فرزند:

محافظت از فرزند 13; نقش فرزند 12

کرامت:

فاقدان کرامت 7

مال:

محافظت از مال 13; نقش مال 12

محرمات:

عوامل ارتکاب محرمات 11

پی نوشت ها :

1. تفسیرعیاشی، ج 2، ص 299، ح 102; بحارالأنوار، ج 101، ص 136، ح 5.

2. کافی، ج 5، ص 502، ح 2; نورالثقلین، ج 3، ص 183، ح 291.

3. من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 299، ح 85; نورالثقلین، ج 3، ص 183، ح 292.