تفسیر آیات قرآن کریم – سوره یوسف – آیه ۶۴ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

 قَالَ هَلْ آمَنُکُمْ عَلَیْهِ إِلاَّ کَمَا أَمِنتُکُمْ عَلَی أَخِیهِ مِن قَبْلُ فَاللّهُ خَیْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ  

گفت: «آیا غیر از آنگونه که پیشتر شما را بر برادرش امین دانستم بر او امینتان بشمارم؟ پس خداوند بهترین نگهبان است و او مهربان ترین مهربانان است».

 

1ـ یعقوب(ع) پیشنهاد فرزندانش را نپذیرفت و با روانه ساختن بنیامین به سفر مصر مخالفت کرد.

قال هل ءامنکم علیه إلاّ کما أمنتکم علی أخیه من قبل

 

2ـ یعقوب(ع) به تعهد و تأکید فرزندانش درباره حفاظت از بنیامین ، اطمینان نکرد.

قال هل ءامنکم علیه إلاّ کما أمنتکم علی أخیه من قبل

استفهام در «هل ءامنکم ...» استفهام انکاری و به منزله نفی است. «أمن» (مصدر ءامن) به معنای اطمینان کردن و امین شمردن است. بنابراین «هل ءامنکم ...» ; یعنی ، من شما را درباره بنیامین امین نمی دانم و به قول و قرار شما اطمینانی ندارم.

 

3ـ بی تعهدی برادران یوسف در حفاظت از او ، دلیل یعقوب(ع) برای اطمینان نکردن بر تعهد آنان به حفاظت از بنیامین

هل ءامنکم علیه إلاّ کما أمنتکم علی أخیه من قبل

یعقوب(ع) اعتماد و اطمینان به فرزندانش درباره بنیامین را، به اعتماد و اطمینانش به آنان درباره یوسف(ع) تشبیه کرد. وجه شبه در این تشبیه بی ثمری و نتیجه بخش نبودن است. بنابراین مفاد «هل ءامنکم علیه إلاّ ...» چنین می شود: اعتماد من به شما [اگراعتماد کنم ]در بی نتیجه ماندن و ثمر نداشتن نیست مگر همانند اعتمادم به شما درباره یوسف(ع).

 

4ـ احتمال گرفتاری بنیامین به سرنوشت یوسف(ع) ، مایه نگرانی یعقوب(ع) از همراه سازی او با فرزندان خویش

إلاّ کما أمنتکم علی أخیه من قبل

یعقوب(ع) با نام نبردن از یوسف(ع) و یاد کردن از او با عنوان برادر بنیامین ، اشاره ای لطیف به این معنا دارد که اخوّت آن دو با یکدیگر مرا نگران همسانی سرنوشتشان (فراق و جدایی از پدر) کرده است.

 

5ـ ضرورت توجه به پیشینه افراد در اعتماد به آنان و اعطای مسؤولیت به ایشان

هل ءامنکم علیه إلاّ کما أمنتکم علی أخیه من قبل

 

6ـ سوء سابقه افراد ، کافی در لزوم احتیاط و باور نکردن به قول و قرار ایشان

هل ءامنکم علیه إلاّ کما أمنتکم علی أخیه من قبل

 

7ـ جواز یادآوری سوء سابقه افراد به آنان و ترتیب اثر دادن به آن ، به منظور جلوگیری از تکرار وقایع ناخوشایند

هل ءامنکم علیه إلاّ کما أمنتکم علی أخیه من قبل

 

8ـ ضرورت عبرت گیری از حوادث گذشته برای مصون ماندن از گرفتاری در حوادثی نظیر آن

هل ءامنکم علیه إلاّ کما أمنتکم علی أخیه من قبل

 

9ـ یعقوب(ع) در پی تعهد فرزندانش بر محافظت از یوسف(ع) به آنان اطمینان کرد و به حفاظت آنان دل بست.

کما أمنتکم علی أخیه من قبل

 

10ـ مؤثر دانستن افراد در محافظت از چیزی و یا شخصی ، موجب شرک نمی شود و با توکّل و مقام نبوّت تنافی ندارد.

کما أمنتکم علی أخیه من قبل

به دلیل آیه 38 از همین سوره (ما کان لنا أن نشرک بالله من شیء) یعقوب(ع) هرگز به اندکی از شرک نیز گرایش نداشت و عبارت (کما أمنتکم علی أخیه) می رساند که یعقوب(ع) فرزندانش را امین پنداشت و حفاظت از یوسف(ع) را برعهده آنان سپرد. بنابراین مؤثر دانستن افراد در حفاظت از چیزی شرک آور نیست و با مقام نبوت نیز ناسازگار نخواهد بود.

 

11ـ خداوند ، بهترین حافظ و نگهبان است.

فالله خیر حـفظًا

 

12ـ خداوند، ارحم الراحمین (مهربان ترین مهربانان) است.

فالله خیر حـفظًا و هو أرحم الرحمین

 

 

13ـ حفاظت و حراست خداوند از بندگان، برخاسته از رحمت گسترده اوست.

فالله خیر حـفظًا و هو أرحم الرحمین

توصیف خداوند به «أرحم الراحمین» ، پس از یاد کردن از او به عنوان بهترین حافظ ، گویای ارتباط میان مضمون دو صفت یاد شده است ; یعنی ، چون أرحم الراحمین است بهترین حافظ می باشد.

 

14ـ امانت داری انسانها و تعهدشان بر حفاظت از امانت ، به ترحّم و دلسوزی آنان بستگی دارد.

فالله خیر حـفظًا و هو أرحم الرحمین

 

15ـ فقدان رحم و ترحم ، زمینه ساز خیانت به مردم است.

قال هل ءامنکم علیه ... فالله خیر حـفظًا و هو أرحم الرحمین

 

16ـ تعریض یعقوب(ع) به فرزندانش مبنی بر دلسوز نبودن آنان و ترحم نداشتنشان بر یوسف(ع) و بنیامین

هل ءامنکم علیه إلاّ کما أمنتکم علی أخیه من قبل فالله خیر حـفظًا و هو أرحم الرحمین

احتیاط:

موارد لزوم احتیاط 6

اسما و صفات:

ارحم الراحمین 12

اعتماد:

عوامل بی اعتمادی 6

امانتداری:

زمینه امانتداری 14

انسان:

محافظت از انسان ها 13

برادران یوسف:

اعتماد به برادران یوسف 9; برادران یوسف و بنیامین 16; برادران یوسف و یوسف(ع) 3 ،16،9؛بی اعتمادی  به برادران یوسف 3،2؛ رد پیشنهاد برادران یوسف 1 

بنیامین:

محافظت از بنیامین 3;  نگرانی از سرنوشت بنیامین 4

بی رحمی:

آثار بی رحمی 15

پیشینه:

آثار سوء پیشینه 6

تاریخ:

اهمیت عبرت از تاریخ 8

تذکر:

تذکر سوءپیشینه جایز 7

توکل:

حقیقت توکل 10

حافظ:

بهترین حافظ 11

 

حوادث:

روش مصونیت از حوادث ناگوار 8; موانع تکرار حوادث ناگوار 7

خدا:

آثار رحمت خدا 13; اختصاصات خدا 11; حافظ بودن خدا 11

خیانت:

زمینه خیانت 15

شرک:

حقیقت شرک 10

عبرت:

عوامل عبرت 8

مردم:

اعتماد به مردم و توکل 10; اعتماد به مردم و شرک 10; اهمیت پیشینه مردم 5

مسؤولیت:

عوامل مؤثر در تقسیم مسؤولیت 5

مهربانی:

آثار مهربانی 14

یعقوب(ع):

اطمینان یعقوب(ع) 9; دلایل بی اعتمادی یعقوب(ع) 3; شک یعقوب(ع) 2; عوامل نگرانی یعقوب(ع) 4; مخالفت یعقوب(ع) با برادران یوسف 1; یعقوب(ع) و بنیامین 4; یعقوب(ع) و بی رحمی برادران یوسف 16; یعقوب(ع) و عهد برادران یوسف 2; یعقوب(ع) و مسافرت بنیامین 1

یوسف(ع):

قصه یوسف(ع) 1، 2، 3، 4، 9، 16; محافظت از یوسف(ع) 9