تفسیر آیات قرآن کریم – سوره کهف – آیه ۶۴ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالَ ذَلِکَ مَا کُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلَی آثَارِهِمَا قَصَصًا

موسی گفت: این همان است که ما در طلبش بودیم پس با پی گرفتن ردّ پای خود از همان راهی که آمده بودند برگشتند.

1- مسأله ماهی و حرکت غیرعادی آن در آب، نشانه ای برای جایگاه ملاقات موسی و خضر(ع) بود.

قال ذلک ما کنّا نبغ

«بغی» به معنای «طلب» است و «ذلک ما کنّا نبغ» یعنی: «آنچه پیوسته در طلب او بودیم، همان علامت و نشانه است.». یاء «نبغی» ـ در پایان سخن موسی(ع) ـ به منظور تخفیف کلام، حذف شده است.

2- حضرت موسی(ع)، از رخداد علائمی برای یافتن جایگاه حضرت خضر(ع) قبلاً مطلع بود.

قال ذلک ما کنّا نبغ

3- همسفر موسی، با وجود ناآگاهی از علائم جایگاه ملاقات او با خضر، همگام موسی(ع) وخواهان به مقصد رسیدن او بود.

ذلک ما کنّا نبغ

4- موسی(ع) و همسفرش، پی جویانه، به نقطه قبلیِ توقّف خود و محل از دست دادن ماهی بازگشتند.

فارتّدا علی ءاثارهما قصصًا

«إرتداد» (مصدر «إرتّدا); یعنی، «بازگشتن» و «قصّ أثره قَصَصاً»; یعنی، جاب پای او را با دقت، دنبال و پی گیری کرد. مراد از «فارتّدا...» این است که موسی(ع) و همراه او، به دقت، راه رفته را بازگشتند تا به همان نقطه که ماهی به دریا رفته بود، بازگردند.

5- مسیر رفت و بازگشت موسی(ع) پس از عبور از مجمع البحرین، در خشکی بود.

علی ءاثارهما

«أثر» نشانه ای است که در زمین پدید آید و به وسیله آن بتوان به راه پیموده شده، دست یافت.

خضر(ع):

قصه خضر(ع) 1، 2; نشانه های مکان ملاقات با خضر(ع) 1، 2

موسی(ع):

بازگشت موسی(ع) 4; فرار ماهی قصه موسی(ع) 1; قصه موسی(ع) 1، 2، 3، 4، 5; مسیر بازگشت موسی(ع) 5; مکان ملاقات موسی(ع) با خضر(ع) 1، 2

یوشع(ع):

بازگشت یوشع(ع) 4; جهل یوشع(ع) 3; خواسته های یوشع(ع) 3; قصه یوشع(ع) 4