تفسیر آیات قرآن کریم – سوره بقره – آیه ۱۴۲ - کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
سَیَقُولُ السُّفَهَاء مِنَ النَّاس مَا وَلاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتِی کَانُواْ عَلَیْهَا قُل لِّلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ یَهْدی مَن یَشَاء إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ
به زودی سبک مغزان از این مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را ازقبلهشان که بر آن بودند گردانید؟ بگو: مشرق و مغرب مختصّ خداست، هر که را بخواهدبه راهی راست هدایت میکند.
1 - بیت المقدس در برهه ای ازعصر بعثت، قبله مسلمانان بود.
ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها
اکثر مفسّران برآنند که مراد از «قبلتهم ...» بیت المقدس است.
2 - قبله نخستین مسلمانان (بیتالمقدس)، به فرمان خداوند به جانب کعبه تغییر یافت.
ما ولیهم عن قبلتهم التی کانوا علیها... یهدی من یشاء
جمله «یهدی من یشاء» قرینه بر این است که: تغییر قبله به فرمانخداوند بوده است.
3 - سفیهان و بیخردان، تغییرقبله را امری ناروا میشمرند و مورد اعتراض قرار میدهند.
سیقول السفهاء من الناس ما ولیهم عنقبلتهم التی کانوا علیها
4 - نپذیرفتن احکام الهی واعتراض به آنها، برخاسته از سفاهت و کم خردی است.
سیقول السفهاء من الناس ما ولیهم عنقبلتهم
5 - نسخ احکام دین امری ممکن وناروا شمردن آن، نشانه سفاهت و کم خردی است.
سیقول السفهاء من الناس ما ولیهم عنقبلتهم
6 - پیشگویی قرآن از موضعگیریمخالفان اسلام درباره تغییر قبله
سیقول السفهاء من الناس ما ولیهم عنقبلتهم التی کانوا علیها
7 - خداوند، پاسخ معترضانتغییر قبله را - پیش از عنوان کردن آن -به پیامبر(ص) تعلیم داد.
سیقول ... قل للّه المشرق و المغرب
8 - مبلغان دین باید از شبهاتو اشکالات مخالفان مطلع بوده و پاسخ آنها را به شایستگی بدانند.
سیقول ... ما ولیهم عن قبلتهم ... قلللّه المشرق و المغرب
از اینکه خداوند پیامبر را از شبهات مخالفان - پیش از القایآنها - آگاه میسازد و پاسخ آنان را به وی میآموزد، میتوان به برداشت فوق دست یافت.
9 - مشرق و مغرب (همه جهتها ومکانها) از آن خداوند است.
قل للّه المشرق و المغرب
10 - شریکی برای خدا در مالکیتجهتها و مکانها وجود ندارد.
للّه المشرق و المغرب
11 - همه جهتها و مکانها از آنرو که ملک خداوند هستند، صلاحیت قبله شدن را داشته و مزیتی بر یکدیگر ندارند.
قل للّه المشرق و المغرب
12 - قبله شدن کعبه، زمینه سازهدایت انسانها به صراط مستقیم است.
ما ولیهم عن قبلتهم ... یهدی من یشاءإلی صرط مستقیم
جمله «للّه المشرق ...» بیانگر این است که: کعبه و بیت المقدسهر دو ملک خداست و از این جهت تفاوتی ندارند و جمله «یهدی ...» اشاره به این داردکه انتخاب کعبه به عنوان قبله، زمینه ساز هدایت انسانهاست و لذا آن را قبله همگانقرار داد.
13 - تأثیر جهتی از جهات یامکانی از مکانها در هدایت انسانها، ملاکی جهت قبله قرار دادن آن
ما ولیهم عن قبلتهم ... قل للّهالمشرق و المغرب یهدی من یشاء
14 - خداوند، هدایت کنندهانسانها به صراط مستقیم است.
یهدی من یشاء إلی صرط مستقیم
15 - هدایت انسانها به صراطمستقیم، هدف از تشریع دین و جعل احکام از سوی خداوند است.
ما ولیهم عن قبلتهم ... یهدی من یشاءإلی صرط مستقیم
16 - خداوند، در هدایت انسانهاو تشریع قوانین دین مختار است.
یهدی من یشاء إلی صرط مستقیم
17 - امام صادق(ع) فرمود: «وصلّی رسول اللّه(ص) إلی بیت المقدس بعد النبوة ثلاث عشرة سنة بمکة و تسعة عشر شهراًبالمدینة ثمّ عیّرته الیهود ...;(1)
رسول خدا(ص) بعد از رسالت خویش، سیزده سال در مکّه و نوزده ماهدر مدینه به سوی بیت المقدس نماز میخواند، تا آنکه یهود او را سرزنش کردند ... ».
احکام:
اعتراض به احکام 4; تشریع احکام 16; فلسفه احکام 15; نسخ احکام5
اسلام:
تاریخ صدر اسلام 1، 2
اماکن:
مالک اماکن 9، 10، 11
انسان:
هدایت انسان ها 12، 14، 15، 16
بیت المقدس:
قبله بودن بیت المقدس 1، 2
خدا:
اختیار خدا 16; اوامر خدا 2; خدا و شریک 10; مالکیت خدا 9، 10،11; هدایت خدا 14
دین:
فلسفه دین 15
روایت: 17
سفاهت:
آثار سفاهت 4; نشانه های سفاهت 5
شبهات:
اهمیّت شبهه شناسی 8; پاسخ به شبهات 7، 8
شرک:
رد شرک 10
قبله:
اعتراض به تغییر قبله 3، 7; تغییر قبله 2; دشمنان و تغییر قبله6; سفیهان و تغییر قبله 3; قبله اوّل مسلمانان 1، 2; ملاک قبله 11، 13
قرآن:
پیشگویی قرآن 6
کعبه:
آثار قبله شدن کعبه 12; قبله شدن کعبه 2
مبلغان:
مسؤولیت مبلغان 8
محمّد(ص):
تعلیم محمّد(ص) 7; نماز محمّد(ص) به بیت المقدس 17
مشرق:
مالک مشرق 9
مغرب:
مالک مغرب 9
نسخ:
اعتراض به نسخ 5
هدایت:
اهمیّت هدایت 13; زمینه هدایت 12; عوامل هدایت 13; منشأ هدایت14; هدایت به صراط مستقیم 12، 14، 15
پی نوشت ها :
1. من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 178، ح 843; نورالثقلین، ج 1، ص 137، ح 417.
تصاویر ضمیمه
