تفسیر آیات قرآن کریم – سوره بقره – آیه ۱۵۵ - کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بشَیْءٍ مِّنَ الْخَوفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَالأنفُس وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابرِینَ

و بی گمان ما شما را به چیزی از ترس و گرسنگی و کاهشی از اموال و نفوس و ثمرات آزمایش می کنیم وصابران را مژده بده.

 

1 - آزمودن مؤمنان از سنّتهای حتمی خداوند است.

و لنبلونکم

«بلاء» به معنای آزمودن است. فعل «لنبلون» به همراه لام قسم و نون تأکید، گویای استمرار و حتمیت آزمون الهی است.

 

2 - خداوند با مبتلا ساختن اهل ایمان به ترس و گرسنگی، آنان را می آزماید.

و لنبلونکم بشیء من الخوف و الجوع

 

3 - خداوند با گرفتار ساختن مؤمنان به چیزهایی که زیان مالی و جانی و کمبود محصول را در پی داشته باشد، آنان را می آزماید.

و لنبلونکم بشیء من ... نقص من الأمول و الأنفس و الثمرت

 

4 - مبتلا شدن به پیکار با دشمنان و پیامدهای آن (ترس، گرسنگی، زیانهای مالی و جانی و کم محصولی) از مشکلات راه ایمان است.

لاتقولوا لمن یقتل ... و لنبلونکم بشیء من الخوف

بیان کردن آزمون با ترس، گرسنگی و ... پس از مطرح کردن جهاد و کشته شدن در راه خدا، گویای این است که: مقصود از «الخوف و ...» ترسها و گرسنگیهایی است که از مبتلا شدن به دشمنان دین به وجود می آید; یعنی، ایمان به رسالت مستلزم پیکار با دشمنان دین است و پیامد پیکار ترس، گرسنگی و ... می باشد.

 

5 - کشته شدن راه خدا، وسیله ای برای آزمون جامعه ایمانی هستند.

و لنبلونکم بشیء ... و نقص من الأمول و الأنفس

مصداق مورد نظر برای «نقص الأنفس» - به قرینه آیات قبل - کشته شدگان راه خداست.

 

6 - پیشه ساختن صبر و برپایی نماز، دو وسیله کارساز برای تحمل ترسها، گرسنگیها، زیانهای مالی و جانی و کمبودهای به وجود آمده برای سالکان راه ایمان

یأیها الذین ءامنوا استعینوا بالصبر والصلوة ... و لنبلونکم بشیء من الخوف ... و الثمرت

 

7 - ارائه راه هدایت به همراه بیان مشکلات آن و نیز ارائه طریق موفقیت بر آنها، از روشهای قرآن است.

یأیها الذین ءامنوا ... لنبلونکم بشیء من الخوف ... و بشر الصبرین

خداوند در این بخش از آیات علاوه بر ارائه راه هدایت - که همان ایمان به رسالت و ... می باشد - مشکلات سلوک در این راه را نیز بر شمرده و برای فایق آمدن بر آنها، استعانت از نماز و صبر را مطرح ساخته است.

 

8 - مربیان و مدیران جامعه، باید مشکلات راههای پیشنهادی را برای سالکان آن راهها، بیان کنند و عوامل موفقیت را نیز یادآور شوند.

و لنبلونکم بشیء من الخوف ... و بشر الصبرین

ارائه راه صحیح و بیان مشکلات آن و نیز طریق پیروزی بر آنها - که از آیات قبل و آیه مورد بحث به دست می آید - درسی است به همه مربیان و مدیران که تنها به پیشنهاد راه صحیح اکتفا نکنند; بلکه مشکلات و روش پیروزی بر آنها را نیز بیان دارند.

 

9 - آزمونهای الهی برای انسانها طاقت فرسا نبوده و تحمل ناپذیر نیست.

و لنبلونکم بشیء من الخوف

 

نکره آوردن کلمه «شیء» - چنانچه مفسّران تصریح کرده اند - بیانگر اندک بودن است; یعنی، «بشیء یسیر من الخوف ...». ناچیز و اندک شمردن موردهای آزمون، برای بیان این نکته است که آزمونهای الهی طاقت فرسا نیستند.

 

10 - موادی که خداوند با آنها مؤمنان را می آزماید، متنوع و گوناگون است.

و لنبلونکم بشیء من الخوف و الجوع و نقص من الأمول و الأنفس و الثمرت

 

11 - تقسیم مؤمنان به صبرپیشگان و غیر صابران، از طبقه بندیهای اهل ایمان در قرآن

و بشر الصبرین

 

12 - مؤمنانی که بر دشواریها و سختیهای راه ایمان صبر کنند، از پاداشی گرانقدر برخوردار خواهند شد.

و بشر الصبرین

نیاوردن متعلق بشارت و مشخص نکردن مژدگانی صابران، به فخامت و ارجمندی آن اشاره دارد.(اقتباس از المیزان).

 

13 - پیامبر (ص) وظیفه دار اعلام بشارتهای الهی به صبر پیشگان

و بشر الصبرین

 

14 - رهبران دینی باید صبرپیشگان را بر بهره مند شدن از رحمتهای الهی بشارت دهند.

و بشر الصبرین

 

15 - از امام صادق(ع) روایت شده است: «... من صبر کرهاً ... نصیبه ما قال اللّه عز و جل: «و بشر الصابرین» ای بالجنة و المغفرة ...;(1)

... کسی که در مشکلات صبر کند پاداش وی همان بهشت و مغفرت الهی است که در سخن خدای عز و جل «و بشر الصابرین» به آن بشارت داده شده است ... ».

 

16 - قال رسول اللّه(ص): ... یابن مسعود قول اللّه ... «و لنبلونکم بشیء من الخوف ... و بشر الصابرین» قلنا یا رسول اللّه فمن الصابرون؟ قال: الذین یصبرون علی طاعة اللّه واجتنبوا معصیته، الذین کسبوا طیباً و انفقوا قصداً و قدموا فضلا فافلحوا ...;(2)

از رسول خدا(ص) روایت شده ... که فرمود: ای پسر مسعود ... سخن خداوند است: «و لنبلونکم بشیء من الخوف ... و بشر الصابرین»، به آن حضرت عرض کردیم: صابران چه کسانی هستند؟ فرمود: کسانی که بر اطاعت خدا صبر می نمایند و از گناهان دوری کرده اند، کسانی که روزی پاکیزه کسب کرده و در انفاق میانه رو هستند و زیادی درآمد خود را انفاق نموده اند، پس آنان رستگار گشته اند.

 

ابتلا:

ابتلا به ترس 2، 4; ابتلا به جهاد 4; ابتلا به زیان جانی 4; ابتلا به زیان مالی 4; ابتلا به کمبود محصول 4; ابتلا به گرسنگی 2، 4

امتحان:

ابزار امتحان 2، 3، 5; امتحان با زیان جانی 3; امتحان با زیان مالی 3; امتحان با شهیدان 5; امتحان با کمبود محصول 3; تنوع ابزار امتحان 10

انفاق:

اعتدال در انفاق 16

ایمان:

سختیهای ایمان 4، 12

پاداش:

مراتب پاداش 12

جامعه:

امتحان جامعه دینی 5; مسؤولیت رهبران جامعه 8

خدا:

آمرزش خدا 15; امتحانهای خدا 1، 2، 3، 10; بشارتهای خدا 13، 15; سنّتهای خدا 1; سهولت امتحانهای خدا 9

رحمت:

بشارت به رحمت 14; مشمولان رحمت 14

رستگاران: 16

روایت: 15، 16

روزی:

کسب روزی حلال 16

رهبران دینی:

مسؤولیت رهبران دینی 14

سختی:

اهمیّت صبر در سختی 12; پاداش صبر در سختی 15; روش تسهیل سختی 6، 7

سنّتهای خدا:

سنّت امتحان 1

صابران:

بشارت به صابران 13، 14; مراد از صابران 16

صبر:

آثار صبر 6; صبر در اطاعت 16

طبقات اجتماعی: 11

گناه:

اجتناب از گناه 16

مؤمنان:

امتحان مؤمنان 1، 2، 3، 5، 10; پاداش مؤمنان صابر 12; ترس مؤمنان 6; زیانهای جانی مؤمنان 6; زیانهای مالی مؤمنان 6; گرسنگی مؤمنان 6; مشکلات مؤمنان 4; مؤمنان صابر 11; مؤمنان غیر صابر 11

محمّد(ص):

مسؤولیت محمّد(ص) 13

مشکلات:

اهمیّت تبیین مشکلات 8

موفقیت:

تبیین روش موفقیت 7; تبیین عوامل موفقیت 8

نماز:

آثار برپایی نماز 6

هدایت:

تبیین مشکلات راه هدایت 7

 

پی نوشت ها :

1. مصباح الشریعة، ص 185; نورالثقلین، ج 1، ص 143، ح 449.

2. مکارم الاخلاق، ص 446; بحارالانوار، ج 74، ص 93، ح 1.