تفسیر آیات قرآن کریم – سوره بقره – آیه۳۵- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَقُلْنَا یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَکُلاَ مِنْهَا رَغَداً حَیْثُ شئْتُمَا وَلاَ تَقْرَبَا هَـذهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ الْظَّالِمِینَ
و گفتیم: ای آدم! تو و همسرت در این بوستان ساکن شوید و از آن از هر جا که خواستید به فراوانی بخورید ولی به این درخت نزدیک نشوید که از ظالمان خواهید بود.
1 - خداوند، به آدم(ع) و همسرش فرمان داد تا در بهشت سکونت کنند.
و قلنا یأدم اسکن أنت و زوجک الجنة
2 - سکونت آدم(ع) و همسرش در بهشت پس از سجده فرشتگان بر آدم(ع) بوده است.
و إذ قلنا للملئکة اسجدوا لأدم ... و قلنا یأدم اسکن أنت و زوجک الجنة
3 - حوا، قبل از سکونت آدم(ع) در بهشت، آفریده شده بود.
اسکن أنت و زوجک الجنة
4 - ازدواج آدم(ع) و حوا پیش از سکونتشان در بهشت
یأدم اسکن أنت و زوجک الجنة
5 - استفاده از تمام خوراکیهای بهشت، برای آدم(ع) و همسرش مباح بود.
و کلا منها رغداً حیث شئتما
6 - بهشتی که آدم(ع) و حوا در آن سکنی گزیدند، جایگاهی مرفه و دارای نعمتهای فراوان و نیکو بود.
و کلا منها رغداً حیث شئتما
«رغد» به معنای: پر خیر و برکت، پاک و دارای رفاه می باشد. کلمه «رغداً» حال برای ضمیر «منها» است; یعنی، از بهشت استفاده برید، در حالی که این بهشت پر خیر و برکت و ... است.
7 - رفت و آمد به هر کجای بهشت برای آدم (ع) و حوا آزاد بود.
حیث شئتما
8 - خداوند تناول و خوردن از درختی مخصوص را بر آدم(ع) و حوا تحریم کرد.
و لاتقربا هذه الشجرة
به قرینه «و کلا» (بخورید) می توان گفت: مراد از «لاتقربا» (نزدیک نشوید) استفاده خوراکی از شجره منهیه بوده است.
9 - آدم(ع) و حوا در صورت نزدیک شدن به شجره منهیه، در معرض ارتکاب نهی الهی قرار می گرفتند.
و لاتقربا هذه الشجرة
چنانچه مراد از «لاتقربا» (نزدیک نشوید) نهی ازخوردن باشد، به کارگیری «لاتقربا» به جای «لا تاکلا» (نخورید) اشاره به این معنا دارد که: آدم(ع) و حوا در صورت نزدیک شدن به شجره ممنوعه در خطر ارتکاب نهی الهی قرار می گرفتند.
10 - شجره منهیه در بهشت آدم (ع) و حوا، دارای جاذبه ای خاص بود.*
و لاتقربا هذه الشجرة
از اینکه آدم(ع) و حوا در صورت نزدیک شدن به شجره منهیه در معرض ارتکاب نهی الهی قرار می گرفتند، معلوم می شود که ثمره آن درخت به گونه ای جذاب بوده که نزدیک شدن به آن، موجب تمایل و رغبت کامل برای استفاده از آن می شده است.
11 - ضرورت فاصله گرفتن از محدوده گناه، در صورتی که آدمی در خطر ارتکاب آن گناه باشد.
و لاتقربا هذه الشجرة فتکونا من الظلمین
12 ـ هر گونه بهره برداری از شجره منهیه بر آدم(ع) و حوا ممنوع بود.*
و لاتقربا هذه الشجرة
برداشت فوق بر اساس این احتمال است که: جمله «و لاتقربا ...» کنایه از حرمت همه تصرفات باشد نه خصوص خوردن. جمله مذکور ابایی از این احتمال ندارد، بلکه توجیه پسندیده ای است برای این پرسش که چرا نفرمود: و لاتاکلا من هذه الشجرة.
13 ـ هشدار خداوند به آدم(ع) و حوا به این که در صورت تناول از شجره ممنوعه، از ستمکاران خواهند شد.
و لاتقربا هذه الشجرة فتکونا من الظلمین
14 ـ بهشتی که آدم (ع) و حوا در آن سکونت گزیدند، دارِ تکلیف بود.
اسکن أنت و زوجک الجنة ... و لاتقربا هذه الشجرة
15 ـ مسکن، همسر و خوراک از نیازهای ضروری انسان
اسکن أنت و زوجک الجنة و کلا منها
جریان آفرینش آدم(ع) و نکات ذکر شده پیرامون آن، ترسیمی کلی از چهره انسان و نیازها، روحیات، افکار و ... اوست نه مجرد داستانی از آدم(ع) و حوا; یعنی، اگر سخن از نیاز آدم(ع) و حوا به مسکن، همسر و خوراک به میان آمده بیانگر نیاز همه انسانها به این موارد می باشد و اگر سخن از تشریع و هدایت است، نشانگر نیاز همه انسانها به هدایت و تشریع خواهد بود.
16 ـ زن و مرد هر دو شایسته بر عهده گرفتن تکلیفهای الهی و مسؤول در پیشگاه خداوند
و لاتقربا هذه الشجرة
17 ـ انسان موجودی نیازمند به قانون و هدایتهای تشریعی از جانب خداوند
و لاتقربا هذه الشجرة فتکونا من الظلمین
18 ـ انسان موجودی مختار در اطاعت و معصیت خداوند
و لاتقربا هذه الشجرة فتکونا من الظلمین
19 ـ سرپیچی از فرامین خدا، ظلم است.
و لاتقربا هذه الشجرة فتکونا من الظلمین
20 ـ تکالیف الهی، تأمین کننده مصالح و منافع انسانهاست.
و لاتقربا هذه الشجرة فتکونا من الظلمین
21 ـ حسین بن میسّر گوید: «سألت أبا عبداللّه عن جنة آدم. فقال: جنة من جنان الدنیا تطلع فیها الشمس و القمر و لو کانت من جنان الآخرة ما خرج منها ابداً;(1)
از امام صادق (ع) از بهشت آدم(ع) سؤال کردم، فرمود: باغی از باغهای دنیا بود که ماه و خورشید در آن طلوع می کرد و اگر از بهشتهای آخرت بود، هرگز از آن خارج نمی گشت».
22 ـ «عن أبی جعفر (ع) فی قوله: «ولاتقربا هذه الشجرة» یعنی لاتأکلا منها;(2)
از امام باقر(ع) درباره «ولا تقربا هذه الشجرة» روایت شده; یعنی، از آن درخت نخورید».
23 ـ اختلفت فی الشجرة التی نهی عنها آدم (ع) ... و قیل هی شجرة الکافور، یروی عن علی (ع) ...;(3)
از امام علی (ع) روایت شده که درختی که آدم (ع) از آن نهی شد، درخت کافور بود ...».
آدم(ع):
آدم(ع) در بهشت 3; آدم(ع) و درخت ممنوعه 8، 9، 12، 13; ازدواج آدم(ع) و حوا 4; تکلیف آدم(ع) در بهشت 5، 8، 12; خوردنیهای بهشت آدم(ع) 5; رفاه در بهشت آدم(ع) 6; سجده ملائکه بر آدم(ع) 2; سکونت آدم(ع) در بهشت 1، 2; قصه آدم(ع) 1، 2، 4، 9; محرمات در بهشت آدم(ع) 8; مکان بهشت آدم(ع) 21; نعمتهای بهشت آدم(ع) 6; ویژگیهای بهشت آدم(ع) 6، 7، 14; هشدار به آدم(ع) 13
انسان:
اختیار انسان 18; تأمین مصالح انسان 20; نیازهای انسان 15، 17
جبر:
جبر و اختیار 18
حوا:
تکلیف حوا در بهشت 5، 8، 12; حوا و درخت ممنوعه 8، 9، 12، 13; خلقت حوا 3; سکونت حوا در بهشت 1، 2; قصه حوا 1، 2، 3، 4، 9; هشدار به حوا 13
خدا:
اوامر خدا 1; نواهی خدا 9; هدایت تشریعی خدا 17; هشدارهای خدا 13
درخت ممنوعه:
اجتناب از درخت ممنوعه 22; استفاده از درخت ممنوعه 12; مراد از درخت ممنوعه 23; ویژگیهای درخت ممنوعه 10
دین:
فلسفه دین 20
روایت: 21، 22، 23
زن:
تکلیف زن 16; مسؤولیت زن 16
ظالمان: 13
ظلم:
موارد ظلم 13، 19
عصیان:
عصیان از خدا 19
کافور:
درخت کافور 23
گناه:
اجتناب از گناه 11; خطر ارتکاب گناه 11
مرد:
تکلیف مرد 16; مسؤولیت مرد 16
نیازها:
نیاز به تغذیه 15; نیاز به دین 17; نیاز به مسکن 15; نیاز به هدایت 17; نیاز به همسر 15
پی نوشت ها :
1. کافی، ج 3، ص 247، ح 2; نورالثقلین، ج 1، ص 62، ح 117 و 118.
2. تفسیر عیاشی، ج 1، ص 35، ح 20; مجمع البیان، ج 1، ص 194.
3. تفسیر تبیان، ج 1، ص 158; مجمع البیان، ج 1، ص 195.
تصاویر ضمیمه
