تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اعراف – آیه ۵۷ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَهُوَ الَّذی یُرْسلُ الرِّیَاحَ بُشْرًا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ حَتَّی إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالاً سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَّیِّتٍ فَأَنزَلْنَا بهِ الْمَاء فَأَخْرَجْنَا بهِ مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ کَذَلِکَ نُخْرِجُ الْموْتَی لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ

و او است کسی که بادها را مژده دهنده پیشاپیش [باران] رحمتش می فرستد، تا آنگاه که ابرهای گرانبار را برداشتند آن را به سوی سرزمینی مرده می رانیم، پس به وسیله آن، آب نازل می کنیم و با آن از همه نوع محصول پدید می آوریم. اینگونه مردگان را [از قبرها] خارج می سازیم. [این مثل را آوریم] باشد که شما متذکّر شوید.

 

1 بادها، پیام آورانی نویدبخش نزول باران

و هو الذی یرسل الریح بشراً بین یدی رحمته

«بُشر» مخفف «بُشُر»، جمع بشیر و یا بَشُور، است و حال برای «الریاح» می باشد.

 

2 خداوند بادهای نویددهنده باران را به حرکت می آورد و ابرها را به سرزمینهای خشک گسیل می دارد.

و هو الذی یرسل الریح بشراً بین یدی رحمته ... سقنه لبلد میت

 

3 باران، رحمتی از جانب خداوند است.

بشراً بین یدی رحمته

 

4 باد، عامل جابه جایی توده های سنگین و پر آب ابرها

حتی إذا أقلت سحاباً ثقالا

«سحاب» جمع «سحابة» و «ثقال» جمع «ثقیل» (سنگین) است و سنگینی ابرها به بزرگی توده ها و پرآبی آنهاست.

 

5 بادها دارای نیرویی بس عظیم

حتی إذا أقلت سحاباً ثقالا

به کارگیری فعل «أقلت» (به آسانی حمل کرد و آن را قلیل یافت)، علی رغم توصیف ابرها به سنگینی، بیانگر این معناست که بادها از نیروی بسیاری برخوردار هستند ; به گونه ای که جابه جایی توده های سنگین برای آنان کاری آسان است.

 

6 خداوند با ابرهای گسیل داده شده، سرزمینهای خشک و مرده را از آب باران سیراب می کند.

سقنه لبلد میت فانزلنا به الماء

ضمیر در «به» به سحاب برمی گردد و حرف «باء» در آن سببیه است.

 

7 خداوند به وسیله آبهای فروآمده از ابرها، انواع میوه ها را به ثمر می نشاند.

فأنزلنا به الماء فأخرجنا به من کل الثمرت

 

8 هماهنگی و پیوستگی عوامل طبیعی و عملکرد آنها در پرتو اراده خداوند است.

و هو الذی یرسل الریح بشراً ... فاخرجنا به من کل الثمرت

 

9 خداوند در قیامت مردگان را از جایگاهشان بیرون خواهد کشید و آنان را زنده خواهد کرد.

 

کذلک نخرج الموتی

مراد از بیرون کشیدن مردگان، زنده کردن آنهاست و به کارگیری «اخراج» به جای «احیاء» می تواند اشاره به این باشد که مردگان در هر کجا مدفون باشند و یا به چیزی در زمین و آسمان و یا دریاها آمیخته باشند، از آنجا بیرون آورده می شوند و زنده می گردند.

 

10 حیاتبخشی دوباره به مردگان به هنگام برپایی قیامت، همانند رویش گیاهان مرده و به ثمر نشاندن آنهاست.

فاخرجنا به من کل الثمرت کذلک نخرج الموتی

 

11 زنده شدن گیاهان مرده، دلیل امکان معاد و زنده شدن مردگان

کذلک نخرج الموتی لعلکم تذکرون

تشبیه زنده کردن مردگان به چگونگی رویش گیاهان و تبدیل دانه های بی جان به موجوداتی زنده، استدلالی است بر امکان معاد و زنده شدن مردگان.

 

12 مطالعه عوامل طبیعی در حیاتبخشی به گیاهان، موجب پذیرش معاد و پی بردن به قدرت خداوند است.

هو الذی یرسل الریح ... فاخرجنا به من کل الثمرت کذلک نخرج الموتی

 

13 پی بردن انسانها به قدرت خداوند و توجه همواره به آن، از اهداف آفرینش نیروهای طبیعی در هستی است.

هو الذی یرسل الریح ... لعلکم تذکرون

در برداشت فوق «لعلکم ... » غایت برای «یرسل الریح» و جمله های پس از آن گرفته شده است. یعنی از اهداف آفرینش این اسباب و مسببات تذکر یافتن انسانهاست. قابل ذکر است که «تذکر» به معنای دریافتن و پیوسته در ذهن داشتن است.

ابرها:

حرکت ابرها 2 ; عوامل حرکت ابرها 4 ; نقش ابرها 6

انسان:

حشر اخروی انسان ها 9

ایمان:

عوامل ایمان به معاد 12

باد:

انرژی باد 5 ; باد بشارتخدهنده 1، 2 ; حرکت باد 2 ; نقش باد 1، 4، 5

باران:

بارش باران 1، 6 ; رحمت باران 3 ; نقش باران 6، 7

خدا:

اراده خدا 8 ; افعال خدا 2، 6، 7، 9 ; رحمت خدا 3 ; قدرت خدا 12، 13

ذکر:

عوامل ذکر 13

زمین:

احیای زمین 6

سرزمینهای خشک: 2

طبیعت:

آثار مطالعه طبیعت 12

عوامل طبیعی:

عمل عوامل طبیعی 8 ; فلسفه خلقت عوامل طبیعی 13 ; هماهنگی عوامل طبیعی 8

قرآن:

تشبیهات قرآن 10

گیاهان:

رویش گیاهان 10، 11، 12

مردگان:

احیای مردگان 9، 10 ; دلایل احیای مردگان 11

معاد:

دلایل معاد 11

میوه:

رویش میوه 7