تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اسراء – آیه ۵۷ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أُولَـئِکَ الَّذینَ یَدْعُونَ یَبْتَغُونَ إِلَی رَبِّهِمُ الْوَسیلَةَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ وَیَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَیَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّکَ کَانَ مَحْذُورًا

اینهایی که [مشرکان به خدایی]می خوانند، خود با تلاش به سوی پروردگارشان وسیله می جویند تا کدامشان مقرب تر باشد، و امید به رحمت او دارند و از عذابش می ترسند، که عذاب پروردگارت حذر کردنی است.

 

1- معبودهای مشرکان، خود در جست و جوی وسیله و راهی برای تقرب بیشتر به خدا هستند.

أُولـئک الذین یدعون یبتغون إلی ربّهم الوسیلة

مشارالیه «أُولـئک»، «الذین زعمتم» در آیه قبل است که مقصود از آن معبودهای مشرکان می باشد.

 

2- آنان که خود ستایشگر خدا بوده و در صدد کسب وسیله و راهی برای تقرب به اویند، سزاوار پرستش نیستند.

أُولـئک الذین یدعون یبتغون إلی ربّهم الوسیلة

اینکه، پس از ذکر ناتوانی معبودهای مشرکان در آیه پیش، می فرماید: «آنان خود در پی وسیله برای تقرب هستند»; بیان تلویحی است به این نکته که، چنین موجوداتی لایق معبود شدن نیستند.

 

3- انتخاب وسیله و واسطه برای تقرب به خداوند، امری روا و جایز است.

ادعوا الذین زعمتم من دونه ... أُولـئک الذین یدعون یبتغون إلی ربّهم الوسیلة

از اینکه خداوند در رد پندار مشرکان در معبود گزینی اشان فرموده است: «أُولـئک الذین یدعون یبتغون...» (معبودانی را که مشرکان می خوانند، خود در صدد یافتن وسیله ای جهت تقرب به خدای خویشند.) در واقع بر توسل آنها صحه گذاشته و بنابراین، استفاده می شود که توسل روا و مجاز است.

 

4- دعوت کنندگان به توحید، هیچ داعیه ای برای معبود شدن نداشته و در پی کسب راه و وسیله ای برای تقرب بیشتر به خدا هستند.

أُولـئک الذین یدعون یبتغون إلی ربّهم الوسیلة أیّهم أقرب

برداشت فوق، بر این احتمال در آیه است که مشارالیه «أُولـئک»، «الذین یدعون» باشد بنابراین، آیه در صدد نفی این عقیده مشرکان است که معبودانی چون حضرت مسیح(ع) و یا ملائکه برای خویش انتخاب کرده بودند; در حالی که آنان، خود دعوت کننده به سوی خداوند بودند.

 

5- ربوبیت خداوند، سزاوار تقرب به اوست.

یبتغون إلی ربّهم الوسیلة

 

6- دعوت کنندگان به تعالیم الهی، هر کدام برای تقرب بیشتر خود به خداوند، در مسابقه و تلاش هستند.

أُولـئک الذین یدعون یبتغون إلی ربّهم الوسیلة أیّهم أقرب

برداشت فوق، بنابراین نکته است که مراد از «أُولـئک» دعوت کنندگان به خدا باشند که مشرکان آنان را می پرستیدند تا به خدا تقرب جویند و خداوند به مشرکان می گوید: «چگونه آنان را می پرستید در حالی که آنان، خود برای تقرب به خدا واسطه هایی قرار می دهند تا تقرب بیشتر هر یک معلوم شود.»

 

7- تلاش برای راه یابی به بالاترین مرتبه کمال و سبقت بر دیگران در تقرب به خدا، تلاش و تکاپویی ارجمند و ستودنی

أُولـئک الذین یدعون یبتغون إلی ربّهم الوسیلة أیّهم أقرب

 

8- در جهان، واسطه هایی که شفاعت آنان در پیشگاه خدا پذیرفته و توسل به آنان برای تقرب به خدا جایز باشد، وجود دارد.

أُولـئک ... یبتغون إلی ربّهم الوسیلة

بنابر اینکه مراد از «أُولـئک» ملائکه، انبیا و صالحان باشد و با توجه به اینکه خداوند عمل آنان را رد نکرده است، برداشت فوق به دست می آید.

 

9- معبودهای مشرکان، خود ترسان از عذاب خدا و امیدوار به رحمت او هستند.

یرجون رحمته و یخافون عذابه

 

10- دعوت کنندگان به تعالیم الهی، در پی به دست آوردن نزدیک ترین و مقرب ترین وسیله به خدا، جهت تقرب به او هستند.

یبتغون إلی ربّهم الوسیلة أیّهم أقرب

«أیهم أقرب» مبتدا و خبر است و مرجع ضمیر «هم» به اسم جنس «وسیلة» برمی گردد; یعنی، کدام یک از آنها مقرب تر به خداوندند تا به آنها توسل شود.

 

11- لزوم امیدواری به رحمت خدا در عین بیم داشتن از عذاب و کیفر او

أُولـئک ... یرجون رحمته و یخافون عذابه

 

12- تقدم و سبقت رحمت خدا بر عذاب و کیفرش *

یرجون رحمته و یخافون عذابه

تقدم «یرجون رحمته» بر «یخافون عذابه» می تواند مشعر به مطلب فوق باشد.

 

13- دعوت کنندگان به تعالیم الهی، در عین تلاش برای کسب وسیله و راهی جهت تقرب به خداوند، به رحمت او امیدوار و از عذابش بیمناکند.

یبتغون إلی ربّهم الوسیلة أیّهم أقرب و یرجون رحمته و یخافون عذابه

 

14- امید به رحمت خداوند و ترس از عذابش، مقتضای ربوبیت اوست.

إلی ربّهم الوسیلة ... و یرجون رحمته و یخافون عذابه

 

15- امید به رحمت خدا و بیم از عذاب او، برانگیزاننده مقربان الهی به یافتن وسیله و راهی برای تقرب بیشتر

یبتغون إلی ربّهم الوسیلة ... و یرجون رحمته و یخافون عذابه

برداشت فوق، بر این احتمال است که «أُولـئک» مبتدا و «الذین یدعون» خبر آن و «یرجون رحمته و یخافون عذابه» حال برای «الذین» باشد; یعنی، آنان در حالی که امید به رحمت خدا و بیم از عذاب او دارند، خدا را می خوانند و در جست و جوی وسیله تقرب به اویند و همین امید و ترس، انگیزه وسیله خواهی آنان است.

 

16- عذاب پروردگار، عذابی بس سخت و دهشت بار و درخور اجتناب و پرهیز است.

إن عذاب ربّک کان محذورًا

 

17- شدت عذاب الهی، عامل ترس و بیم دعوت کنندگان تعالیم الهی از آن است.

و یخافون عذابه إن عذاب ربّک کان محذورًا

«إن عذاب ربّک» تعلیل برای «یخافون عذابه» است; یعنی، به این دلیل از عذاب خداوند در هراس هستند که عذاب پروردگار بس سخت و دهشت بار است.

ارزشها 7:

امیدواران:

امیدواران به رحمت 9، 13

امیدواری:

آثار امیدواری به رحمت 15; اهمیت امیدواری به رحمت 11; زمینه امیدواری به رحمت 14

انگیزش:

عوامل انگیزش 15

ترس:

آثار ترس از عذاب 15; ترس از عذاب 9، 11، 13; زمینه ترس از عذاب 14; عوامل ترس از عذاب 17

تقرب:

ارزش پیشگامی در تقرب 7; پیشگامان در 6; تقرب به خدا 1، 6، 8، 10، 13; تلاش برای تقرب 4، 10، 13; زمینه تقرب 15; فلسفه تقرب به خدا 5; واسطه در تقرب 2، 3، 4، 8

تکامل:

ارزش تلاش برای تکامل 7

توسل:

احکام توسل 3; توسل به شفیعان 8; توسل جایز 8

خدا:

آثار ربوبیت خدا 5، 14; تقدم رحمت خدا 12; شدت عذابهای خدا 17; عذابهای خدا 12

عذاب:

عذاب ترسناک 16; مراتب عذاب 16

مبلغان:

امیدواری مبلغان 13; ترس مبلغان 13; تقرب مبلغان 4، 6، 10، 13; تلاش مبلغان 4، 6، 10، 13; عوامل ترس مبلغان 17

مشرکان:

امیدواری معبودان مشرکان 9; معبودان مشرکان 1

معبودان باطل:

ترس معبودان باطل 9; تلاش معبودان باطل 1

معبودیّت:

ملاک معبودیّت 2