تفسیر آیات قرآن کریم – سوره ابراهیم – آیه ۳۱ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
قُل لِّعِبَادیَ الَّذینَ آمَنُواْ یُقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَیُنفِقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سرًّا وَعَلانِیَةً مِّن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ یَوْمٌ لاَّ بَیْعٌ فِیهِ وَلاَ خِلاَلٌ
به آن بندگانم که ایمان آورده اند بگو: نماز را به پا دارند و از آنچه نصیب آنان کرده ایم، پنهان و آشکار انفاق کنند; پیش از آن که روزی بیاید که در آن نه داد و ستدی باشد و نه دوستی ای.
1- پیامبر(ص)، مأمور ابلاغ فرمان اقامه نماز و انفاق به مؤمنان
قل لعبادی الذین ءامنوا یقیموا الصلوة و ینفقوا
2- بندگان راستین و مؤمن برخوردار از لطف و عنایت ویژه خداوند و دارای مقام و منزلتی خاص در پیشگاه او
قل لعبادی
برداشت فوق بر این اساس است که اضافه در «عبادی» تشریفیه باشد.
3- تشریع نماز و انفاق در مکه و پیش از هجرت پیامبر(ص) بود.
قل لعبادی الذین ءامنوا یقیموا الصلوة و ینفقوا
برداشت فوق با توجه به مکی بودن سوره ابراهیم است.
4- اقامه نماز و انفاق از اهمیت ویژه ای در میان سایر فریضه ها و تکالیف الهی برخوردار است.
قل لعبادی الذین ءامنوا یقیموا الصلوة و ینفقوا
ذکر اقامه نماز و انفاق، پس از بیان صفت ایمان بندگان حقیقی و انتخاب این دو تکلیف از میان سایر تکالیف می تواند بیانگر برداشت فوق باشد.
5- اقامه نماز و انفاق در پنهان و آشکار، از ویژگیها و نشانه های بندگان راستین خداوند است.
قل لعبادی الذین ءامنوا یقیموا الصلوة و ینفقوا سرًّا و علانیة
6- انفاق، چه در نهان و چه در آشکار، پسندیده و ارزشمند است.
قل لعبادی ... و ینفقوا ممّا رزقنـهم سرًّا و علانیة
از اینکه خداوند، انفاق در نهان و آشکار را باهم ستوده است برداشت فوق استفاده می شود.
7- توجه به منشأ خدایی داشتن داراییها و ثروتها، مشوّق انسانها به انفاق و بخشش است.
قل لعبادی ... و ینفقوا ممّا رزقنـهم
از اینکه خداوند، اموال و امکانات انسان را به خود نسبت داد و آنها را روزی خدادادی دانست می توان برداشت فوق را به دست آورد.
8- انفاق در نهان، پسندیده تر و ارزشمندتر از انفاق آشکار است.*
و ینفقوا ممّا رزقنـهم سرًّا و علانیة
تقدم انفاق سرّی بر انفاق آشکارا در آیه فوق، ممکن است بیانگر این حقیقت باشد که چون انفاق سرّی به دور از ریا و نفاق است، از شرافت بیشتری برخوردار می باشد.
9- تمامی امکانات مادی و معنوی انسان، رزق و روزی خدایی و از جانب اوست.
ینفقوا ممّا رزقنـهم
جمله «ما رزقناهم» عام و شامل همه امکانات انسان، اعم از مادی چون اموال و ثروت، و معنوی، چون علم و... می شود.
10- انسان به هر مرحله از قرب و منزلت الهی برسد، نیازمند به عبادت (نماز و...) و خدمت به خلق (انفاق) است.
قل لعبادی الذین ءامنوا یقیموا الصلوة و ینفقوا ممّا رزقنـهم
اضافه «عباد» به «یاء» متکلم، تشریفیه و بیانگر قرب و منزلت بندگان به پیشگاه خداوند است. بنابراین فرمان خداوند به آنان برای اقامه نماز و انفاق، نشانگر آن است که بنده، هر چند به مقام قرب الهی رسیده باشد، نیازمند به انجام دو فریضه نماز و انفاق است.
11- تنها آن دسته از امکانات و داراییهایی که در چارچوب فرمانهای الهی به دست آمده باشد، رزق و روزی خدا و شایسته انفاق است.
ینفقوا ممّا رزقنـهم
جمله «ممّا رزقناهم» به منزله قید برای انفاق است; یعنی، آن دسته از اموالی که ما خواسته ایم و روزی شما کردیم انفاق کنید، نه از دیگر اموال.
12- اعمال نیک انسان (نماز، انفاق و ...) داد و ستد و دوستی با خداوند است.
یقیموا الصلوة و ینفقوا ... من قبل أن یأتی یوم لابیع فیه و لاخلـل
13- خداوند، فراخوان مؤمنان و بندگان خالص خویش به انفاق اموال خود، قبل از فرا رسیدن مرگ
قل لعبادی الذین ءامنوا ... و ینفقوا ... من قبل أن یأتی یوم لابیع فیه و لاخلـل
14- لزوم استفاده از فرصتها و امکانات دنیوی پیش از فرا رسیدن مرگ
یقیموا الصلوة و ینفقوا ... من قبل أن یأتی یوم لابیع فیه و لاخلـل
15- تنها زندگی دنیا، ظرف عمل و بستر تأمین سعادت اخروی است.
یقیموا الصلوة و ینفقوا ... من قبل أن یأتی یوم لابیع فیه و لاخلـل
16- عالم آخرت، جای هیچ گونه تلاش، سوداگری و پیوند دوستی نیست و برای انسان کارساز نخواهد بود.
یقیموا الصلوة و ینفقوا ... من قبل أن یأتی یوم لابیع فیه و لاخلـل
17- «عن أبی عبدالله(ع) قال: ... و لـکنّ الله عزّوجلّ فرض فی أموال الأغنیاء حقوقاً غیر الزکاة ... و قد قال الله عزّوجلّ: «ینفقوا ممّا رزقناهم سرّاً و علانیة»...;(1)
از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: ... ولی خداوند ـ عزّوجلّ ـ در اموال ثروتمندان، حقوقی را به غیر از زکات واجب کرده است... و خداوند ـ عزّوجلّ ـ فرموده: ینفقوا ممّا رزقناهم سرّاً و علانیة ...».
آخرت
دوستی در آخرت 16; قطع روابط در آخرت 16; معامله در آخرت 16; ویژگیهای آخرت 16
احکام 17
امکانات مادی
استفاده از امکانات مادی 14; منشأ امکانات مادی 9
امکانات معنوی
منشأ امکانات معنوی 9
انسان
خدمت به انسان ها 10; نیازهای معنوی انسان 10
انفاق
ارزش انفاق آشکار 6، 8; ارزش انفاق پنهانی 6، 8; انفاق از حلالها 11; انفاق قبل از مرگ 13; انفاق واجب 17; اهمیت انفاق 1، 4، 12; اهمیت انفاق آشکار 5; اهمیت انفاق پنهانی 5; تاریخ تشریع انفاق 3; تشریع انفاق در مکه 3; دعوت به انفاق 13; زمینه انفاق 7; شرایط انفاق 11
انگیزش
عوامل انگیزش 7
بندگان خدا
تقرب بندگان خدا 2; دعوت از بندگان خدا 13; نشانه های بندگان خدا 5
تکلیف
مهمترین تکلیف 4
خدا
دعوتهای خدا 13; دوستی با خدا 12; رازقیت خدا 9; روزیهای خدا 11; لطف خاص خدا 2; معامله با خدا 12
ذکر
آثار ذکر منشأ ثروت 7
روایت 17
روزی
منشأ روزی 9
سعادت
زمینه سعادت دنیوی 15
عمل
اهمیت عمل پسندیده 12; عمل پسندیده 6; فرصت عمل 15
فرصت
اهمیت استفاده از فرصت 14
فقرا
حقوق فقرا 17
لطف خدا
مشمولان لطف خدا 2
مالک
مالک حقیقی 7
مؤمنان
تقرب مؤمنان 2; دعوت از مؤمنان 13; مقامات مؤمنان 2; نشانه های مؤمنان 5
محمد(ص)
رسالت محمد(ص) 1
مقرّبان 2
نیازهای مقرّبان 2 10
نماز
اهمیت برپایی نماز 1، 4، 5; اهمیت نماز 12; تاریخ تشریع نماز 3; تشریع نماز در مکه 3
نیازها
نیاز به انفاق 10; نیاز به عبادت 10; نیاز به نماز 10
واجبات
واجبات مالی 17
پی نوشت ها :
1- کافی، ج 3، ص 498، ح 8; تفسیربرهان، ج 2، ص 317، ح 1.