تفسیر آیات قرآن کریم – سوره حجر – آیه ۳۱ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِلاَّ إِبْلِیسَ أَبَی أَن یَکُونَ مَعَ السَّاجِدینَ

جز ابلیس که سرباز زد از این که با سجده کنندگان باشد.

1- ابلیس، از فرمان خداوند برای سجده بر آدم(ع) سرپیچی کرد و حاضر نشد در ردیف دیگر سجده کنندگان بر او قرار گیرد.

إلاّ إبلیس أبی أن یکون مع السـجدین

2- ابلیس، به هنگام خلقت انسان، در میان فرشتگان بود و از زمره آنان به حساب می آمد.

و إذ قال ربّک للملـئکة إنی خـلق بشرًا من ... فإذا سوّیته ... فقعوا له سـجدین . فسجد الملئکة کلّهم ... إلاّ إبلیس

برداشت فوق، مبتنی بر این احتمال است که استثنا متصل باشد و استثنا شدن ابلیس از فرشتگان، نه به خاطر این است که وی فرشته بود; بلکه از باب تغلیب، جزئی از آنها به شمار می آمد.

3- ابلیس چونان فرشتگان، مأمور به سجده بر آدم(ع) بود.

فسجد الملئکة کلّهم أجمعون . إلاّ إبلیس أبی أن یکون مع السـجدین

4- ابلیس، موجودی دارای اختیار و اراده

فسجد الملئکة کلّهم ... إلاّ إبلیس أبی

5- ابلیس، از جنس فرشتگان نبود.

فسجد الملئکة کلّهم أجمعون . إلاّ إبلیس أبی

آوردن کلمه های تأکیدی «کلّهم» و «أجمعون» برای بیان سجدهء فرشتگان، دلالت می کند که همه فرشتگان بی استثنا، بر آدم(ع) سجده کردند و این قرینه است بر اینکه استثنا در آیه، منقطع است و ابلیس از جنس فرشتگان نبود.

ابلیس

ابلیس از ملائکه 2; ابلیس و سجده بر آدم(ع) 1، 3; ابلیس هنگام خلقت انسان 2; اختیار ابلیس 4; اراده ابلیس 4; تکلیف ابلیس 3; جنس ابلیس 5; عصیان ابلیس 1

عصیان

عصیان از خدا 1

عصیانگران 1