تفسیر آیات قرآن کریم – سوره أحزاب – آیه 50 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
یَا أَیُّهَا النَّبیُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَکَ أَزْوَاجَکَ اللَّاتِی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَکَتْ یَمِینُکَ مِمَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَیْکَ وَبَنَاتِ عَمِّکَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِکَ وَبَنَاتِ خَالِکَ وَبَنَاتِ خَالَاتِکَ اللَّاتِی هَاجَرْنَ مَعَکَ وَامْرَأَةً مُّؤْمِنَةً إِن وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبیِّ إِنْ أَرَادَ النَّبیُّ أَن یَسْتَنکِحَهَا خَالِصَةً لَّکَ مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَیْهِمْ فِی أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ لِکَیْلَا یَکُونَ عَلَیْکَ حَرَجٌ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا
ای پیامبر! همانا ما همسران تو را که مهرشان را داده ای، برایت حلال کردیم و [نیز] کنیزانی را که خدا به غنیمت برای تو داده است و دخترعموها و دختردایی ها و دخترخاله هایت را که با تو مهاجرت کرده اند و [نیز] زن مؤمنی را که خود را به پیامبر ببخشد اگر پیامبر اراده همسری او کند ـ که این مخصوص تو است نه مؤمنان ـ [برای تو حلال کردیم] همانا ما آنچه را در مورد همسران و کنیزانشان بر آنان مقرر کرده ایم می دانیم. [این] برای آن است که بر تو حَرَجی نباشد و خدا آمرزگار و رحیم است.
1 - زنانی که به ازدواج پیامبر(ص) درآمده اند و آن حضرت، مهریه آنان را پرداخته (و یا برعهده گرفته) بر او حلال اند.
یـأیّها النبیّ إنّا أحللنا لک أزوجک الّـتی ءاتیت أجورهنّ
2 - پیامبر(ص)، همسران متعددی داشته است.
أزوجک الّـتی ءاتیت أجورهنّ
3 - پرداخت مهریه به همسر، در صدراسلام، امری رایج و لازم بوده است.
أزوجک الّـتی ءاتیت أجورهنّ
4 - ازدواج با زن در صورت پرداخت مهریه، حلال است.
إنّا أحللنا لک أزوجک الّـتی ءاتیت أجورهنّ
5 - مهریه زنان، به منزله پاداشی برای آنان است.
ءاتیت أجورهنّ
مراد از «اُجور» طبق گفته مفسران، مهریه های زنان است. تعبیر از «صداق» به «اُجور» نکته یاد شده را می رساند.
6 - حلّیّت همسران پیامبر(ص) با پرداخت مهریه آنان، حکمی الهی است.
إنّا أحللنا لک أزوجک الّـتی ءاتیت أجورهنّ
7 - پیامبر(ص) نیز موظف بود که مهر همسران خود را بپردازد.
أزوجک الّـتی ءاتیت أجورهنّ
8 - تعیین مهریه در ازدواج، بهتر از عدم تعیین آن است.*
أزوجک الّـتی ءاتیت أجورهنّ
«آتیت» شامل بر عهده گرفتن نیز می شود و از به کار گیری چنین تعبیری برای پیامبر(ص) به دست می آید که مناسب است مهریه زن، یا پرداخت شود و یا تعیین گردد و بر عهده باشد.
9 - کنیزهایی که از طریق فیء عاید پیامبر(ص) شده بود، برای آن حضرت حلال بود.
إنّا أحللنا لک ... ملکت یمینک ممّا أفاء اللّه علیک
10 - به غنیمت گرفتن زنان کافر، در شرایطی خاص، مباح است.
إنّا أحللنا لک ... ما ملکت یمینک ممّا أفاء اللّه علیک
مراد از «ملک یمین» کنیزانی بوده اند که از دشمن به اسارت درمی آمدند. این که خداوند آنان را برای پیامبر(ص) حلال دانسته، فرع بر جایز بودن اصل آن است.
11 - انسانِ برده را، مالک شدن، جایز و مباح است.
إنّا أحللنا لک ... و ما ملکت یمینک ... و ما ملکت أیمـنهم
12 - پیامبر(ص)، از اموال به دست آمده از دشمنان، سهمی داشته است. این سهم را خداوند تعیین کرده است.
ممّا أفاء اللّه علیک
«فیء» در اصطلاح، به مالی گفته می شود که بدون جنگ از دشمن گرفته شود.
13 - اموالی که از دشمنان به دست مسلمانان می افتد، فیء است و تصرف در آن (با رعایت ضوابط) جایز است.
إنّا أحللنا ... و ما ملکت یمینک ممّا أفاء اللّه علیک
14 - کافرانی که به دست مسلمانان اسیر می شوند، مملوک اند.
و ما ملکت یمینک ممّا أفاء اللّه علیک
15 - ازدواج پیامبر(ص) با دختر عموهای خود که مهاجرت کرده بودند، جایز و روا بود.
إنّا أحللنا لک ... و بنات عمّک ... الّـتی هاجرن معک
قید «اللاتی هاجرن معک» قید احترازی است و غیر مهاجرها را از حکم بیرون می کند.
16 - ازدواج پیامبر(ص) با دخترعمه هایش که مهاجرت کرده بودند روا بود.
إنّا أحللنا لک ... و بنات عمّـتک
17 - ازدواج حضرت رسول(ص) با دختر دایی هایش که مهاجرت کرده بودند، روا بود.
إنّا أحللنا لک ... و بنات خالک
18 - ازدواج حضرت رسول(ص) با دختر خاله هایش که مهاجرت کرده بودند، روا بود.
إنّا أحللنا لک ... بنات خـلـتک
19 - هبه کردن زنان مؤمن، خودشان را بر پیامبر(ص) مباح و جایز است.
إنّا أحللنا لک ... و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبیّ
20 - در صورتی که زنی مؤمن، خود را، بدون صداق بر پیامبر(ص) هبه می کرد، او برای آن حضرت حلال و مباح بود.
إنّا أحللنا لک ... و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبیّ
21 - هبه کردن زنی، خود را برای همسری پیامبر(ص)، حکمی ویژه آن حضرت است و هیچ مؤمنی، مشمول آن نمی شود.
و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبیّ ... خالصة لک من دون المؤمنین
22 - مباح و حلال شدن زنی که خود را بر پیامبر(ص) هبه کرده، در صورتی است که آن حضرت، او را بپذیرد.
و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبیّ إن أراد النبیّ أن یستنکحها
23 - تنها زنان مؤمن می توانند خود را بر پیامبر(ص) هبه کنند.
و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبیّ إن أراد النبیّ أن یستنکحها
24 - زوجیت زنی برای پیامبر(ص) با غیر صیغه عقد رایج، یعنی با صیغه هبه نیز تحقق پیدا می کند.
و امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها للنبیّ
آیه، درصدد شمارش زنانی است که می توانند به همسری پیامبر(ص) درآیند. از این مطلب استفاده می شود که مورد «امرأة مؤمنة إن وهبت نفسها» غیر از آن زنانی است که آن حضرت، از طریق عقد ازدواج با آنان ازدواج می کند. «أحللنا» و نیز «إن أراد النبیّ أن یستنکحها» قرینه اند بر این که این مورد با صیغه «وهبت نفسی لک» تحقق می یابد و نیاز به صیغه عقد رایج نیست.
25 - آنچه که درباره ازدواج های پیامبر(ص) مقدر شده بود، برای مؤمنان مصلحت نیست.
خالصة لک من دون المؤمنین قد علمنا ما فرضنا علیهم فی أزوجهم
جمله «قد علمنا...» یا معترضه و یا حال سببی برای «المؤمنین» است. برداشت بالا، براساس احتمال دوم است. بنابراین، مفاد آنچه درباره مؤمنان آمده چنین می شود: «حکم هبه زن جهت ازدواج، ویژه پیامبر(ص) است، نه مؤمنان; چه این که ما می دانیم آنچه را که برای آنان درباره همسران شان و یا همسرگزینی شان، تعیین کردیم، شایسته است و آنچه مربوط به پیامبر(ص) است به مصلحت آنها نیست».
26 - مؤمنان، دارای احکامی تعیین شده در ازدواج اند.
قد علمنا ما فرضنا علیهم فی أزوجهم
«فی» ظرف مجازی است برای این که بیان کند مراد از «أزواج» خود همسران نیستند بلکه احکام مربوط به همسران است.
27 - مؤمنان، درباره همسران شان، احکامی تعیین شده دارند.
قد علمنا ما فرضنا علیهم فی أزوجهم
28 - احکام تعیین شده درباره همسران مؤمنان، برخاسته از علم خداوند است.
قد علمنا ما فرضنا علیهم فی أزوجهم
29 - کنیز گرفتن، احکامی تعیین شده دارد.
قد علمنا ما فرضنا علیهم فی ... و ما ملکت أیمـنهم
30 - داشتن کنیز، امری جایز و مباح است.
قد علمنا ما فرضنا علیهم فی ... و ما ملکت أیمـنهم
31 - اختصاص احکام ویژه ای برای ازدواج پیامبر(ص)، به منظور رفع مشقت و حرج از آن حضرت است.
إنّا أحللنا لک أزوجک ... و ما ملکت یمینک ... لکیلا یکون علیک حرج
32 - خداوند، «غفور» (بسیار آمرزنده) و «رحیم» (بسیار با مهر) است.
و کان اللّه غفورًا رحیمًا
33 - آمرزندگی خداوند، همراه مهر و شفقت است.
و کان اللّه غفورًا رحیمًا
34 - تشریع احکامی اختصاصی برای پیامبر(ص) به منظور رفع حرج از آن حضرت، برخاسته از آمرزندگی و رحمت خداوند است.
لکیلا یکون علیک حرج و کان اللّه غفورًا رحیمًا
ازدواج
احکام ازدواج 4، 26، 27; ازدواج با دخترخاله 18; ازدواج با دختردایی 17; ازدواج با دخترعمو 15; ازدواج با دخترعمه 16; ازدواج با زنان مهاجر 15، 16، 17، 18; ازدواج با لفظ هبه 24; مهریه در ازدواج 8
اسماوصفات
رحیم 32; غفور 32
اسیر
احکام اسیر 10، 14; بردگی اسیران کافر 14
برده
احکام برده 11، 14، 29، 30; مالکیت بر برده 11
خدا
آثار آمرزشهای خدا 34; آثار رحمت خدا 34; رحمت خدا 33; علم خدا 28; ویژگی آمرزشهای خدا 33
زن
اباحه غنیمت زنان کافر 10
غنیمت
احکام غنیمت 10
فیء
احکام فیء 12، 13; تصرف در فیء 13
کنیز
اباحه کنیز 30
مؤمنان
احکام همسران مؤمنان 27، 28; ازدواج مؤمنان 26، 27; کنیزان مؤمنان 29
محمد(ص)
اختصاصات محمد(ص) 20، 21، 24، 25، 31، 34; ازدواج محمد(ص) 1، 15، 16، 17، 18، 22، 24، 25; چندهمسری محمد(ص) 2; حلیت زن موهوبه برای محمد(ص) 19، 20، 21، 22، 23; دخترخاله محمد(ص) 18; دختردایی محمد(ص) 17; دخترعموی محمد(ص) 15; دخترعمه محمد(ص) 16; رفع سختی از محمد(ص) 31، 34; فلسفه ازدواج محمد(ص) 31; فیء به محمد(ص) 9، 12; کنیزان محمد(ص) 9; مسؤولیت محمد(ص) 7; مهریه همسران محمد(ص) 1، 6، 7
مهریه
آثار مهریه 4; تعیین مهریه 8
همسر
پاداش همسر 5; مهریه همسر 4، 5؛ مهریه همسر در صدراسلام 3
تصاویر ضمیمه
