تفسیرآیات قرآن کریم – سوره آل عمران – آیه ۹۰ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِنَّ الَّذینَ کَفَرُواْ بَعْدَ إِیمَانِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُواْ کُفْرًا لَّن تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَأُوْلَـئِکَ هُمُ الضَّآلُّونَ

همانا کسانی که بعد از ایمانشان کافر شدند، سپس به کفرشان افزودند هرگز توبه شان قبول نمی شود، و اینان خود گمراهند.

1 ـ ازدیاد کفر مرتدّ (اصرار بر کفر)، موجب محرومیّت او از پذیرش توبه

انّ الذین کفروا بعد ایمانهم ثمّ ازدادوا کفراً لن تقبل توبتهم

2 ـ ارتداد و اصرار بر کفر، موجب محرومیّت از هدایت خداوند

انّ الذین کفروا ... لن تقبل توبتهم

3 ـ مرتدانی که پس از توبه به کفر بازگردند، توبه مجدّدشان پذیرفته نخواهد شد.*

الا الذین تابوا ... ان الذین کفروا ... لن تقبل توبتهم

به نظر می رسد منظور از «ان الذین» پس از «الا الذین تابوا»، آن گروه مرتدانی باشند که توبه کردند و مجدّداً کافر شدند.

4 ـ مرتدانی که بر کفر اصرار ورزند، هرگز موفق به توبه نخواهند شد.*

انّ الذین کفروا ... لن تقبل توبتهم

بنابراینکه جمله «لن تقبل»، کنایه از عدم توبه آنها باشد; یعنی توبه نخواهند کرد تا پذیرفته شود.

5 ـ مرتدانی که بر کفر اصرار ورزند، گمراهان واقعی هستند.

اولئک هم الضّالّون

ارتداد:

آثار ارتداد 2

توبه: 1، 3، 4

موارد عدم پذیرش توبه 1، 3 ; موانع توبه  4

خدا:

هدایت خدا 2

کفر:

آثار کفر 1، 2، 3، 4 ; اصرار بر کفر 4، 5

گمراهان: 5

مرتد:

توبه مرتد 1، 3، 4 ; کفر مرتد 5 ; مرتد ملی 3

هدایت:

موانع هدایت 2