تفسیر آیات قرآن کریم – سوره یوسف – آیه ۱۱۱ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

لَقَدْ کَانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِّأُوْلِی الأَلْبَاب مَا کَانَ حَدیثًا یُفْتَرَی وَلَـکِن تَصْدیقَ الَّذی بَیْنَ یَدَیْهِ وَتَفْصِیلَ کُلَّ شَیْءٍ وَهُدًی وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ

به راستی در داستان آنان ، درس عبرتی برای خردمندان هست. [قرآن ]سخنی نیست که به دروغ بافته شود ، بلکه تأیید کننده است آنچه (کتابهای آسمانی) را که پیش از آن بوده و بیانگر هر چیزی است و برای گروهی که ایمان می آورند راهنما و رحمت است.

 

1ـ داستان پیامبران و امتهای ایشان حاوی پند و مایه عبرت است.

لقد کان فی قصصهم عبرة

«قصص» به معنای داستان است. ضمیر در «قصصهم» به «رسل» و نیز امتهای ایشان ـ که از «من نشاء» و «القوم المجرمین» در آیه قبل استفاده می شود ـ برمی گردد.

 

2ـ تنها خردمندان از سرگذشتهای پندآموز پیامبران بهره می گیرند و عبرت می آموزند.

لقد کان فی قصصهم عبرة لأولی الألبـب

روشن است که داستان پیامبران برای همگان می تواند عبرت باشد. بنابراین اختصاص دادن آن به خردمندان ، برای رساندن این حقیقت است که ایشان از داستان پیامبران درس می گیرند و دیگران محرومند.

 

3ـ سرگذشت یوسف(ع) و برادرانش سرگذشتی آموزنده و مایه عبرت است.

لقد کان فی قصصهم عبرة

می توان گفت ضمیر در «قصصهم» به یوسف(ع) و برادران او و تمام کسانی که در داستان یوسف(ع) نظیر زلیخا نقش داشته اند باز می گردد. بر این اساس دلالت جمله «لقد کان...» بر برداشت فوق صریح تر و روشن تر است.

 

4ـ عبرت آموز بودن داستان ، از شرایط حسن آن داستان است.

نحن نقص علیک أحسن القصص ... لقد کان فی قصصهم عبرة

خداوند در مقدمه داستان یوسف(ع) بیان داشت که آن داستان نیکوترین داستان است و در پایان هدف از آن را عبرت و پند دانست. بنابراین حسن یک داستان از نظر قرآن به این است که مایه عبرت باشد.

 

5ـ قرآن، گفتاری دروغ و بافته شده نبوده ; بلکه سخنی راست و درست است.

ما کان حدیثًا یفتری

مراد از ضمیر «کان» قرآن است. وصفهای بیان شده در آیه (و لـکن تصدیق ...) بیانگر این معناست.

 

6ـ قرآن ، بسی فراتر از آن است که بافته شده و ساخته بشر باشد.

ما کان حدیثًا یفتری

 

7ـ تنها گفتار راست و درست ـ که از دروغ پیراسته باشد ـ می تواند آموزنده بوده و مایه عبرت گردد.

لقد کان فی قصصهم عبرة ... ما کان حدیثًا یفتری

جمله «ما کان ...» به منزله تعلیل برای «لقد کان ...» است ; یعنی ، چون قرآن راست و درست است ، از داستانش می توان عبرت گرفت.

 

8ـ قرآن تصدیق کننده و تأیید کننده کتابهای آسمانی پیشین است.

و لـکن تصدیق الذی بین یدیه

«تصدیق» مصدر است و به معنای اسم فاعل تصدیق کننده می باشد. این کلمه به وسیله «لـکن» بر «حدیثاً» عطف شده است.

 

9ـ کتابهای آسمانی هماهنگ و هم خوان با یکدیگرند.

و لـکن تصدیق الذی بین یدیه

 

10ـ قرآن ، دلیل راستی و درستی کتابهای آسمانی پیشین است.

و لـکن تصدیق الذی بین یدیه

تصدیق کتابهای آسمانی پیشین از سوی قرآن می تواند به این معنا باشد که: نزول قرآن موجب شد ، اخبار و پیشگوییهای آن کتابها مبنی بر آمدن قرآن تحقق یابد. از این رو نزول قرآن خود دلیلی برای اثبات راستی و درستی آن کتابهاست.

 

 

11ـ قرآن هر آنچه را مردم برای رسیدن به سعادت دنیا و آخرت بدان نیازمندند ، به روشنی بیان کرده است.

و لـکن ... تفصیل کل شیء

توصیف قرآن به «هدًی» و «رحمة» پس از «و لـکن ... تفصیل کل شیء» می رساند که مراد از «هر چیز» مسائل هدایتی و هر آنچه رحمت آفرین و مایه سعادت بشر می باشد ، در آن بیان شده است.

 

12ـ قرآن ، کتابی هدایت گر است.

لـکن ... هدًی

 

13ـ هدایتهای قرآن ، پیراسته از هر گمراهی و منزّه از کمترین پیامدی ناهنجار

و لـکن ... هدًی

«هدًی» مصدر است و در این جا به معنای اسم فاعل (هدایت کننده) می باشد. به کارگیری مصدر به جای اسم فاعل اشاره به این حقیقت دارد که: موصوفش (قرآن) محض هدایت است ; یعنی ، رهنمودهای آن مستلزم هیچ گمراهی و آمیخته به هیچ ضلالتی نیست.

 

14ـ قرآن ، برای مردم رحمت آفرین است.

و لـکن ... هدًی و رحمة

 

15ـ تنها مؤمنان به قرآن ، از هدایتها و رحمت آفرینیهای آن بهره مند می شوند.

و لـکن ... هدًی و رحمة لقوم یؤمنون

دلیل این برداشت نظیر سخنی است که در توضیح برداشت شماره 2 از همین آیه آورده شد.

امتها:

عبرت از سرنوشت امتها 1

انبیا:

عبرت از قصه انبیا 1، 2

انسان:

نیازهای معنوی انسان 11

اولوالالباب:

عبرت پذیری اولوالالباب 2; ویژگیهای اولوالالباب 2

تاریخ:

عبرت از تاریخ 1، 2

راستگویی:

آثار راستگویی 7

سعادت:

عوامل سعادت اخروی 11; عوامل سعادت دنیوی 11

صداقت:

آثار صداقت 7

عبرت:

زمینه عبرت 7; عوامل عبرت 1، 2، 3

قرآن:

تعالیم قرآن 11; تنزیه قرآن 5، 13; رحمت بودن قرآن 14;صداقت قرآن 5؛ فضیلت قرآن 6؛ قرآن و کتب آسمانی 8، 10; مشمولان رحمت قرآن 15; نقش قرآن 8، 10; وحیانیت قرآن 6; ویژگیهای قرآن 5، 6، 12، 14; ویژگیهای هدایت قرآن 13; هدایتگری قرآن 12، 15

قصه:

شرایط حُسن قصه 4; عبرت آموزی قصه 4

کتب آسمانی:

تصدیق کتب آسمانی 8; دلایل صداقت کتب آسمانی 10; هماهنگی کتب آسمانی 9

مؤمنان:

فضایل مؤمنان 15; ویژگیهای مؤمنان 15; هدایت پذیری مؤمنان 15

یوسف(ع):

عبرت از قصه یوسف(ع) 3