تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اسراء – آیه ۱۱۱ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَقُلِ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَم یَکُن لَّهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَلَمْ یَکُن لَّهُ وَلِیٌّ مِّنَ الذُّلَّ وَکَبِّرْهُ تَکْبیرًا

و بگو: ستایش مخصوص خدایی است که نه فرزندی برگزیده و نه در حاکمیت شریکی دارد و نه از روی زبونی [نیاز به] یاوری دارد، و او را چنان که باید بزرگ بدار.

 

1- پیامبر(ص)، موظف به ستایش خدا و منحصر دانستن همه ستایشها به ذات یکتای او

و قل الحمد لله

الف و لام «الحمد» برای استغراق (شمول و فراگیری) و لام «لله» برای اختصاص است.

 

2- تعلیم شیوه ستایش به انسانها از سوی خداوند

و قل الحمد لله الذی لم یتخذ ولدًا

 

3- معبود هستی، واجد همه ارزشها و کمالات و فاقد هر نقص و نیاز

و قل الحمد لله

اختصاص داشتن همه ستایشها به خدا، مستلزم این است که همه ارزشهای ستایش برانگیز در او جمع بوده و در نهایت نقص و نیاز در او راه نداشته باشد.

 

4- بازگشت همه ستایشها برای هر موجود، به حمد و ستایش خدای یکتا و بی همتاست.

و قل الحمد لله

مخصوص بودن همه ستایشها به ذات یکتای خداوند، در عین وجود ارزشهایی ستایش برانگیز در مظاهر هستی، اشاره به این معنا دارد که: چون مخلوق همه وجودش را از خالق گرفته، پس ارزشهای او از آنِ خداست و در حقیقت تنها خدا شایسته ستایش است و بس.

 

5- خداوند، هیچ گونه فرزندی برای خود نگرفته و از هرگونه شریک و حمایتگر، مبرّا و بی نیاز است.

لم یتخذ ولدًا و لم یکن له شریک ... و لم یکن له ولیّ

 

6- اختصاص همه ستایشها به خداوند، در پرتو بی نیازی او از داشتن فرزند، شریک و حمایتگر است.

الحمد لله الذی لم یتخذ ... و لم یکن له ولیّ

اگر خداوند نیاز به فرزند، شریک و حمایتگر می داشت هر کدام از اینها دلیل نقص و کاستی بود. در آن صورت همه ارزشهای ستایش برانگیز منحصر به خداوند نمی شد; پس انحصار ستایشها به خدا، در صورتی است که او را بی نیاز مطلق بشناسیم.

 

7- اعتقاد به وجود فرزند، شریک و حمایتگر برای خدا، اعتقادی شرک آلود و موجب تنقیص او

لم یتخذ ولدًا... و لم یکن له ولیّ

 

8- خداوند، تنها فرمانروای هستی و مبرّا از داشتن هرگونه شریک در جهانداری

و لم یکن له شریک فی الملک

 

9- موجود نیازمند ولایت (سرپرستی و دوستی)، از سر ذلّت موجودی درمانده و دارای کاستی است.

و لم یکن له ولیّ من الذلّ

«ولایت» یا به معنای دوستی است و یا به معنای سرپرستی است که در هر دو صورت، در صورتی که از سر ذلّت باشد نشانگر وجود نقص و کاستی در شیء مورد حمایت و دوستی است.

 

10- خداوند، دارای عزّت و کبریایی مطلق است.

و لم یکن له ولیّ من الذلّ و کبّره تکبیرًا

 

11- لزوم بزرگداشت مقام خداوند و مبرّا دانستن او از همه کاستیها

و کبّره تکبیرًا

 

12- عظمت و والایی مقام خداوند، عظمتی بی مانند و غیرقابل قیاس با غیر او

و کبّره تکبیرًا

 

13- مقام خداوند، برتر از داشتن فرزند، شریک و حمایتگر

لم یتخذ ولدًا... و کبّره تکبیرًا

آفرینش:

حاکم آفرینش 8

اسماوصفات:

صفات جلال 5، 8

حمد:

تعلیم روش حمد 2; حمد خدا 1، 4، 6

خدا:

آثار بی نیازی خدا 6; اختصاصات خدا 1، 6، 8، 12; اهمیت تکبیر خدا 11; اهمیت تنزیه خدا 11; بی نظیری خدا 12; تعالیم خدا 2; تکبیر خدا 12; تنزیه خدا 5، 8، 13; خدا و حامی 5، 6، 13; خدا و شریک 5، 6، 8، 13; خدا و فرزند 5، 6، 13; عزّت خدا 10; عظمت خدا 12; کبریایی خدا 10

شرک:

ردّ شرک 8; موارد شرک 7

عقیده:

عقیده به حامی برای خدا 7; عقیده به شریک خدا 7; عقیده به فرزندداری خدا 7

محمد(ص):

تکلیف محمد(ص) 1

معبود راستین:

تنزیه معبود راستین 3; کمالات معبود راستین 3; معبود راستین و نقص 3; معبود راستین و نیاز 3

معبودیّت:

ملاک معبودیّت 3

موجودات:

حمد موجودات 4

نیازها:

آثار نیاز به ولایت 9

ولایت:

ذلّت نیازمند به ولایت 9