تفسیر آیات قرآن کریم – سوره توبه – آیه ۱۱۱ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِنَّ اللّهَ اشْتَرَی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبیلِ اللّهِ فَیَقْتُلُونَ وَیُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْرَاةِ وَالإِنجِیلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَی بعَهْدهِ مِنَ اللّهِ فَاسْتَبْشرُواْ ببَیْعِکُمُ الَّذی بَایَعْتُم بهِ وَذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ

همانا خدا نیروهای بدنی و مالی مؤمنان را خریده است به بهای اینکه بهشت برای آنان باشد. آنان در راه خدا پیکار می کنند و می کشند و کشته می شوند. این وعده حقّی است بر خدا در تورات و انجیل و قرآن. و چه کسی از خدا به عهد خود وفادارتر است؟ پس به معامله [پر سود ]خود که انجام داده اید شادمانی کنید، و این است آن کامیابی بزرگ.

 

1 ـ خداوند، خریدار جان و مال مؤمنان به بهای بهشت

إن اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم و أمولهم بأن لهم الجنة

 

2 ـ نقش و کاربرد جهاد مالی همانند جهاد با جان، در دستیابی به بهشت

إن اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم و أمولهم بأن لهم الجنة

 

3 ـ جان و مال مؤمنان، ابزاری برای آنان در دستیابی به ارزشهای جاودان

إن اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم و أمولهم بأن لهم الجنة

 

4 ـ ایمان، شرط تأثیر ایثارهای مالی و جانی انسان در دستیابی به بهشت

إن اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم و أمولهم بأن لهم الجنة

قید «من المؤمنین» اشعار دارد به اینکه تنها انسانهای مؤمن در این معامله شرکت دارند.

 

5 ـ ارزش والای جان و مال مؤمنان در پیشگاه خداوند

إن اللّه اشتری ... بأن لهم الجنة

 

6 ـ ایمان راستین، مستلزم ایثار جان و مال در راه خدا

إن اللّه اشتری من المؤمنین

 

7 ـ ایثار مال و جان در راه غیر خدا و در قبال بهایی جز بهشت، زیان و خسران است.

إن اللّه اشتری ... بأن لهم الجنة

خداوند، با پیشنهاد بهای بزرگی چون بهشت در قبال جان و مال مؤمنان، در حقیقت بیان داشته است که فروختن جان و مال به چیزی جز بهشت، مایه خسران است.

 

8 ـ لزوم بهره گیری از ابزارهای تشویق (پاداش و ... ) در گرایش دادن انسانها به اطاعت خدا و هر کار نیک

إن اللّه اشتری ... بأن لهم الجنة

اینکه خداوند مؤمنان را با نوید بهشت، به جهاد تشویق کرده است، برداشت فوق به دست می آید.

 

9 ـ دین الهی و حمایت از آن، دارای ارزش برتر از جان و مال انسانها

إن اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم و أمولهم ... یقتلون فی سبیل اللّه

 

 

10 ـ مجاهدان و رزمندگان راه الهی، معامله گران جان و مال خویش با خداوند

إن اللّه اشتری من المؤمنین ... یقتلون فی سبیل اللّه فیقتلون و یقتلون

 

11 ـ اراده خداوند به اعتلای دین و راه خود، در پرتو ایثار و جهاد مؤمنان

إن اللّه اشتری من المؤمنین ... یقتلون فی سبیل اللّه

از اینکه خداوند، اعلام کرده است که خریدار جان و مال مؤمنان می باشد و سپس مسأله جهاد فی سبیل اللّه را مطرح ساخته، استفاده می شود که خداوند، پیشبرد راه خود را در پرتو جهاد مؤمنان قرار داده است.

 

12 ـ ارزش جهاد، به در راه خدا بودن آن است.

یقتلون فی سبیل اللّه

 

13 ـ لزوم حضور فعال در میدانهای نبرد علیه دشمنان راه خدا و بیم نداشتن از کشته شدن

یقتلون فی سبیل اللّه فیقتلون و یقتلون

 

14 ـ هدف نخستین از جهاد، نابود ساختن دشمنان الهی است نه صرفاً دستیابی به شهادت.

یقتلون فی سبیل اللّه فیقتلون و یقتلون

برداشت فوق با توجّه به تقدیم کشتن (فیَقتلون) بر کشته شدن (و یُقتلون) به دست می آید.

 

15 ـ کشتن و کشته شدن در راه خدا، هر دو ارزش و معامله با خداست.

یقتلون فی سبیل اللّه فیقتلون و یقتلون

 

16 ـ تضمین قطعی بهشت از سوی خداوند، برای مجاهدان رزمنده ای که سرانجام به شهادت می رسند.*

فیقتلون و یقتلون

برداشت فوق بدین احتمال است که «و یقتلون» قید باشد ; یعنی، صرفاً کشتن دشمنان خدا تضمین کننده بهشت نیست و به حساب معامله با خدا گذاشته نمی شود ; بلکه کشتن و نهایتا کشته شدن، معامله با خداست.

 

17 ـ جهاد با جان، رکن اصلی معامله با خدا و برتر از جهاد مالی

اشتری ... أنفسهم و أمولهم ... یقتلون فی سبیل اللّه فیقتلون و یقتلون

برداشت فوق بدین احتمال است که تقدم «أنفسهم» بر «أموالهم» بیانگر ارزش برتر جهاد با جان باشد و «یقاتلون» صرفاً دربردارنده جهاد با جان باشد ; زیرا در جمله «فیقتلون و یقتلون» (می کشند و کشته می شوند) تنها جنبه جهاد با جان مطرح گردیده است.

 

18 ـ پاداش بهشت برای مجاهدان و شهیدان، وعده حتمی خداوند در تورات، انجیل و قرآن

وعداً علیه حقاً فی التوریة و الإنجیل و القرءان

 

 

19 ـ جهاد با جان و مال در راه خدا، تکلیفی الهی بر همه انسانها و در همه شرایع است نه مخصوص به مسلمانان و شریعت اسلام.

إن اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم و أمولهم ... وعداً علیه حقاً فی التوریة و الإنجیل و القرءان

 

20 ـ هماهنگی ادیان الهی و کتابهای آسمانی در بیان اصول عقیدتی و ارزشی

إن اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم و أمولهم ... وعداً علیه حقاً فی التوریة و الإنجیل و القرءان

 

21 ـ تورات، انجیل و قرآن، سند وعده های خدا به مجاهدان و شهیدان و مایه اطمینان آنان

وعداً علیه حقاً فی التوریة و الإنجیل و القرءان

 

22 ـ خداوند، وفادارترین وفاکنندگان به عهد

و من أوفی بعهده من اللّه

 

23 ـ مژده خداوند به مجاهدان و معامله گران جان و مال خویش در قبال بهشت

فاستبشروا ببیعکم الذی بایعتم به

 

24 ـ ایثار جان و مال در راه خدا و دریافت پاداش بهشت، شایسته سرور و شادمانی، در بینش الهی

إن اللّه اشتری من المؤمنین ... فاستبشروا ببیعکم الذی بایعتم به

 

25 ـ دستیابی به بهشت در پرتو جهاد و شهادت، تنها رستگاری و پیروزی بزرگ

إن اللّه اشتری ... بأن لهم الجنة ... ذلک هو الفوز العظیم

 

26 ـ عن عبدالرحیم عن ابی جعفر (ع) قال: قرأ هذه الآیة «ان اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم ... » ... فقال: ... من مات من المؤمنین ردّ حتی یقتل ... ;(1)

عبدالرحیم می گوید امام باقر (ع) آیه «إن اللّه اشتری من المؤمنین أنفسهم ... » را قراءت کرد ... سپس فرمود: ... هر مؤمنی که بمیرد، برگردانده می شود تا کشته شود ... ».

احکام: 19

ادیان:

ارزشها در ادیان 20 ; اصول دین در ادیان 20 ; هماهنگی ادیان 20

ارزشها:

ابزار تحصیل ارزشها ی جاودان 3 ; ارزشها ی برتر 9 ; ملاک ارزشها 12

اطاعت:

تشویق به اطاعت از خدا 8

انجیل:

نقش انجیل 21 ; وعده های خدا در انجیل 18

انسان:

ارزش جان انسان ها 9 ; ارزش مال انسان ها 9 ; تکالیف انسان 19

ایثار:

آثار ایثار با جان 4 ; آثار ایثار با مال 4 ; پاداش ایثار با جان 24 ; پاداش ایثار با مال 24 ; زیان ایثار در غیر سبیل اللّه 7 ; شرط قبول ایثار 4 ; عوامل ایثار با جان 6 ; عوامل ایثار با مال 6

ایمان:

آثار ایمان 4، 6

بهشت:

بشارت به بهشت 23 ; پاداش بهشت 1، 24 ; موجبات بهشت 2، 4، 25 ; وعده بهشت 18

بهشتیان: 16، 18

تربیت:

پاداش در تربیت 8 ; تشویق در تربیت 8 ; روش تربیت 8

تورات:

نقش تورات 21 ; وعده های خدا در تورات 18

جهاد:

احکام جهاد 19 ; ارزش جهاد 12، 15، 17 ; ارزش جهاد مالی 17 ; اهمیّت جهاد مالی 2 ; پاداش جهاد 2، 25 ; پاداش جهاد مالی 2 ; جهاد با دشمنان 13 ; جهاد در ادیان 19 ; شجاعت در جهاد 13 ; فلسفه جهاد 14

خدا:

اختصاصات خدا 22 ; اراده خدا 11 ; بشارتهای خدا 23 ; حتمیت وعده های خدا 18 ; سند وعده های خدا 21 ; ضمانت خدا 16 ; وفای به عهد خدا 22

دشمنان:

شکست دشمنان خدا 14

دین:

ارزش حمایت از دین 9 ; ارزش دین 9 ; عوامل مؤثر در ثبات دین 11

رستگاری:

عوامل رستگاری 25

روایت: 26

زیان:

موارد زیان 7

سبیل اللّه:

اهمیّت سبیل اللّه 12

سرور:

عوامل سرور 24

شهادت (قتل در راه خدا):

ارزش شهادت (قتل در راه خدا) 15 ; پاداش شهادت (قتل در راه خدا) 25

شهیدان:

پاداش شهیدان 16 ; ضامن بهشت شهیدان 16 ; عوامل اطمینان شهیدان 21 ; وعده به شهیدان 18

عمل:

تشویق به عمل خیر 8

قرآن:

نقش قرآن 21

کتب آسمانی:

هماهنگی کتب آسمانی 20

مؤمنان:

آثار ایثار مؤمنان 11 ; آثار جهاد مؤمنان 11 ; ارزش جان مؤمنان 5 ; ارزش مال مؤمنان 5 ; پاداش مؤمنان 1 ; شهادت مؤمنان 26 ; فضایل مؤمنان 26 ; نقش جان مؤمنان 3 ; نقش مال مؤمنان 3

مجاهدان:

بشارت به مجاهدان 23 ; پاداش مجاهدان 1، 18 ; عوامل اطمینان مجاهدان 21 ; مشتری جان مجاهدان 1 ; مشتری مال مجاهدان 1 ; معامله مجاهدان 10 ; وعده به مجاهدان 18

معامله:

ارکان معامله با خدا 17 ; معامله با خدا 10، 15

 

پی نوشت ها :

1. تفسیر عیاشی، ج 2، ص 113، ح 144 ; تفسیر برهان، ج 2، ص 167، ح 7. با اختلاف عبارت.