تفسیر آیات قرآن کریم – سوره هود – آیه ۸۴ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَإِلَی مَدْیَنَ أَخَاهُمْ شُعَیْبًا قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَـهٍ غَیْرُهُ وَلاَ تَنقُصُواْ الْمِکْیَالَ وَالْمِیزَانَ إِنِّیَ أَرَاکُم بخَیْرٍ وَإِنِّیَ أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ مُّحِیطٍ
و به سوی [مردم] مدین ، برادرشان شعیب را [فرستادیم]. گفت: «ای قوم من! خداوند را پرستش کنید; زیرا هیچ معبودی جز او ندارید و از پیمانه و ترازو نکاهید. همانا من شما را توانگر می بینم و من بر شما از عذاب روزی فراگیر جدّاً بیمناکم
1ـ شعیب(ع) ، از انبیا و فرستادگان الهی است.
و إلی مدین أخاهم شعیبًا
2ـ رسالت شعیب(ع) در محدوده مردم مدین بود.
و إلی مدین أخاهم شعیبًا
3ـ وجود رابطه خویشاوندی و نسبی میان شعیب(ع) و مردم مدین
و إلی مدین أخاهم شعیبًا
مراد از «أخاهم» این است که شعیب(ع) با اهل مدین ، خویشاوند بود و یا اینکه او برای آنان ، دلسوزی می کرد. برداشت فوق ، بر اساس احتمال اول است.
4ـ شعیب(ع) حتی پیش از رسیدن به مقام رسالت ، فردی دلسوز و دوستدار مردم مدین بود.
و إلی مدین أخاهم شعیبًا
5ـ شعیب(ع) با برانگیختن عواطف مردم ، دعوت خویش را آغاز کرد.
قال یـقوم اعبدوا الله
خطاب «یا قوم» (ای مردم من) تحریک کننده عواطف مخاطبان است.
6ـ دعوت به پرستش خدای یکتا ، مهمترین و نخستین پیام شعیب(ع) برای مردم مدین بود.
قال یـقوم اعبدوا الله
7ـ مردم مدین ، به وجود خداوند معتقد بودند.
قال یـقوم اعبدوا الله ما لکم من إلـه غیره
8ـ باور به وجود خداوند ، باوری ریشه دار در تاریخ بشر
قال یـقوم اعبدوا الله ما لکم من إلـه غیره
9ـ قوم شعیب ، مردمی مشرک و روی گردان از پرستش خداوند
اعبدوا الله ما لکم من إلـه غیره
10ـ انسان ، از دیرباز برخوردار از روحیه پرستش معبود و گرایش به آن بود.
اعبدوا الله ما لکم من إلـه غیره
11ـ ضرورت پرستش خداوند و باور به نبودن معبودی سزاوار پرستش جز او
اعبدوا الله ما لکم من إلـه غیره
12ـ توحید عملی، مبتنی بر توحید نظری است.
اعبدوا الله ما لکم من إلـه غیره
13ـ خداوند ، تنها حقیقتی که شایسته و بایسته پرستش است.
اعبدوا الله ما لکم من إلـه غیره
14ـ مبارزه با شرک ، از وظیفه های اصلی حضرت شعیب(ع)
قال یـقوم ... ما لکم من إلـه غیره
15ـ شعیب(ع) ، با آگاه ساختن قوم خویش به نبود معبودی جز خدا ، آنان را به توحید و ترک شرک دعوت کرد.
قال یـقوم اعبدوا الله ما لکم من إلـه غیره
16ـ شعیب(ع) ، از مردم خویش خواست تا از مقدار پیمانه ها و وزنه ها ، نکاهند و از کم فروشی بپرهیزند.
و لاتنقصوا المکیال و المیزان
«مکیال» به معنای پیمانه است. ناقص گذاردن پیمانه، یا به این است که آن را کم حجم تر از حد متعارف بسازند یا پیمانه متعارف را پر نکنند. «میزان» هم به معنای ترازوست. ناقص گذاردن ترازو، یا به این است که وزنه های مورد استفاده در آن کمتر از حد معمول باشد یا جنس پرداخت شده، کمتر از مقدار وزنه های آن باشد.
17ـ کم فروشی و بی عدالتی در امور اقتصادی ، رفتاری شایع در میان قوم شعیب
و لاتنقصوا المکیال و المیزان
18ـ قوم شعیب ، برخوردار از نعمتهای الهی و بهره مند از مکنت و دارایی
إنی أریـکم بخیر
رؤیت (مصدر أری) به معنای دیدن و مشاهده کردن است. «باء» در «بخیر» برای ملابست می باشد. مراد از «خیر» ـ به دلیل جمله قبل (لاتنقصوا ...) ـ وسعت روزی و مال و ثروت است. در نتیجه معنا چنین می شود: شما دارای مال و ثروتید، پس بهانه ای نیست که به کم فروشی و مانند آن روی آورید.
19ـ قوم شعیب ، علی رغم برخورداری از مکنت و دارایی و بی نیازی در گذران زندگی ، به کلاه برداری و کم فروشی روی آورده بودند.
لاتنقصوا ... إنی أریـکم بخیر
20ـ غنی و ثروت مردمان ، نمی تواند در بازداری آنان از تخلفات اقتصادی ، عاملی اساسی محسوب شود.
لاتنقصوا المکیال و المیزان إنی أریـکم بخیر
21ـ قوم شعیب ، مردمی برخوردار از نعمتِ فهم و درایت
إنی أریـکم بخیر
جمله «إنی أراکم بخیر» را می توان تعلیل برای «اعبدوا الله ...» نیز دانست. بر این مبنا، مراد از «خیر» عقل و درایت است; زیرا تعلیل گرایش به یکتاپرستی با داشتن عقل و درایت، سازگار است. در نتیجه حاصل معنای «اعبدوا الله ... إنی أراکم بخیر» چنین می شود: شما برخوردار از عقل و خرد هستید، پس به یکتاپرستی روی آورید. از شما به دور است که مشرک باشید.
22ـ شعیب(ع) نگران آینده ای ناگوار برای مشرکان و گنه کاران مردم خویش
إنی أخاف علیکم عذاب یوم محیط
23ـ پرستش غیر خدا ، شرک در عبادت و ظلم و اجحاف در مبادلات ، درپی دارنده عذاب قیامت است.
اعبدوا الله ... و لاتنقصوا المکیال ...إنی أخاف علیکم عذاب یوم محیط
24ـ عذاب روز قیامت ، عذابی است فراگیر همه کافران و گنه کاران.
إنی أخاف علیکم عذاب یوم محیط
کلمه «محیط» (احاطه کننده و فراگیر) در ظاهر صفت برای «یوم» است و در حقیقت ، بیانگر وصفی برای عذاب می باشد; یعنی ، محیط عذابه.
25ـ فرار از عذاب روز قیامت برای گرفتاران به آن ، امری ناشدنی است.
إنی أخاف علیکم عذاب یوم محیط
توصیف «عذاب» به فراگیر بودن، می تواند به لحاظ مستحقان عذاب باشد; یعنی، همه افراد را فرا می گیرد و کسی را باقی نمی گذارد و می تواند به لحاظ هر فرد و شخص مستحق عذاب باشد; یعنی، عذاب از همه جوانب و جهات بر فرد گنه کار وارد می شود، به گونه ای که از هیچ جهت و سمتی راه فرار نخواهد داشت.
26ـ «عن أبی عبدالله(ع): لم یبعث الله عزوجل من العرب إلاّ خمسة أنبیاء: هوداً و صالحاً و اسماعیل و شعیباً و محمداً خاتم النبیین(ص) و کان شعیب بکاء;(1)
از امام صادق(ع) روایت شده است: خدای عزوجل از عرب جز پنج نفر کسی را مبعوث نکرد: هود، صالح، اسماعیل، شعیب و محمد(ص) خاتم پیامبران و شعیب زیاد گریه کننده بود».
27ـ «عن علی ابن الحسین(ع) قال: إن أوّل من عمل المکیال والمیزان شعیب النبی(ع) عمله بیده ...;(2)
از امام سجاد(ع) روایت شده است که فرمود: اول کسی که ابزار کیل و وزن ساخت، شعیب پیغمبر بود و با دست خود آن را ساخت».
28ـ «عن أبی جعفر(ع) [فی حدیث طویل]:... و أما شعیب فإنه اُرسل إلی مدین و هی لاتکمل أربعین بیتاً ...;(3)
از امام باقر(ع) [در ضمن یک حدیث طولانی ]روایت شده است: ... حضرت شعیب به سوی مدین فرستاده شد در حالی که آن جا کمتر از چهل خانه بود».
29ـ «عن أبی عبدالله(ع) فی قول الله: «إنی أراکم بخیر» قال: کان سعرهم رخیصاً;(4)
از امام صادق(ع) درباره سخن خدا که فرموده: «إنی أراکم بخیر» روایت شده است: قیمت اجناس در بین آنان ارزان بود».
اقتصاد:
آثار تخلفات اقتصاد ی 23
انبیا:
انبیا ی عرب 26; انبیا ی منطقه ای 2; خویشاوندی با انبیا 3
انسان:
گرایشهای انسان 10
اهل مدین:
ارزانی در اهل مدین 29; بی عدالتی در اهل مدین 17; پیامبر اهل مدین 2; تاریخ اهل مدین 9، 15، 17، 18، 19; تخلفات اقتصادی اهل مدین 17، 19; تعقل اهل مدین 21; ثروتمندی اهل مدین 18، 19; خداشناسی اهل مدین 7; دعوت از اهل مدین 6، 15، 16; شرک اهل مدین 9; عقیده اهل مدین 7; فرجام اهل مدین 22; فهم اهل مدین 21; کفر اهل مدین 9; کم فروشی اهل مدین 17، 19; کمی اهل مدین 28; نعمتهای اهل مدین 21،18
ایمان:
اهمیت ایمان به توحید 11; ایمان به خدا 8
تبلیغ:
تحریک عواطف در تبلیغ 5
توحید:
اهمیت توحید عبادی 6، 11; اهمیت توحید نظری 12; توحید عبادی 13; دعوت به توحید عبادی 6، 15; زمینه توحید عملی 12
ثروت:
ثروت و تخلفات اقتصادی 20
جهان بینی:
جهان بینی توحیدی 12، 13; جهان بینی و ایدئولوژی 11
خدا:
اختصاصات خدا 13; تاریخ خدا شناسی 7، 8
رسولان خدا: 1
روایت: 26، 27، 28، 29
شرک:
آثار شرک عبادی 23; دعوت به اجتناب از شرک 15
شعیب(ع):
تبلیغ شعیب(ع) 15; تعالیم شعیب(ع) 6; خویشاوندان شعیب(ع) 3; دعوت شعیب(ع) 5، 15، 16; رسالت شعیب(ع) 14; روش برخورد شعیب(ع) 4; روش تبلیغ شعیب(ع) 5; شرک ستیزی شعیب(ع) 14; شعیب(ع) قبل از نبوت 4; شعیب(ع) و اهل مدین 3; شعیب(ع) و پیمانه 27; شعیب(ع) و ترازو 27; شعیب(ع) و گناهکاران 22; شعیب(ع) و مشرکان 22; فضایل شعیب(ع) 4; کثرت گریه شعیب(ع) 26; محدوده رسالت شعیب(ع) 2; مهربانی شعیب(ع) 4; نبوت شعیب(ع) 1; نژاد شعیب(ع) 26; نگرانی شعیب(ع) 22
ظلم:
آثار ظلم 23
عذاب:
حتمیت عذاب اخروی 25; عمومیت عذاب اخروی 24; موجبات عذاب اخروی 23; ویژگیهای عذاب اخروی 24
عقیده:
تاریخ عقیده 7، 8; عقیده به خدا 7
کافران:
عذاب اخروی کافران 24
کم فروشی:
نهی از کم فروشی 16
گرایشها:
گرایش به عبادت 10; گرایش به معبود 10
گناهکاران:
عذاب اخروی گناهکاران 24
مشرکان: 9
پی نوشت ها :
1. قصص الأنبیاء راوندی، ص 145، ح 157; بحارالأنوار، ج 12، ص 385، ح 11.
2. قصص الأنبیاء راوندی ، ص 142 ، ح 153; بحارالأنوار ، ج 12 ، ص 382 ، ح 6.
3. کمال الدین صدوق ، ص 220 ، ح 2 ، ب 22; بحارالأنوار ، ج 11 ، ص 51 ، ح 49.
2.ت4سیرعیاشی، ج 2، ص 159، ح 61; نورالثقلین ، ج 2، ص 390، ح 188.
تصاویر ضمیمه
