تفسیر آیات قرآن کریم – سوره بقره – آیه ۸۴ - کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَکُمْ لاَ تَسْفِکُونَ دمَاءکُمْ وَلاَ تُخْرِجُونَ أَنفُسَکُم مِّن دیَارِکُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَأَنتُمْ تَشْهَدُونَ

و [یاد کنید] وقتی را که از شما پیمان استوار گرفتیم که خون یکدیگر را نریزید و یکدیگر را از دیارتان بیرون نکنید، آنگاه شما اقرار کردید در حالی که به آن شهادت می دادید.

1 - بنی اسرائیل، از ناحیه خداوند عهدها و پیمانهایی را بر عهده داشتند.

و إذ أخذنا میثقکم

2 - پرهیز از کشتن و ریختن خون یکدیگر، از عهدها و پیمانهای خداوند با بنی اسرائیل

و إذ أخذنا میثقکم لاتسفکون دماءکم

جمله «لاتسفکون دماءکم» (خون [همکیشان] خود را نریزید) جمله ای خبری است و مراد از آن انشا می باشد; یعنی، خونریزی نکنید.

3 - آواره نساختن و بیرون نکردن دیگران از دیار و کاشانه، از پیمانهای خدا با بنی اسرائیل

و إذ أخذنا میثقکم ... لاتخرجون أنفسکم من دیرکم

«دار» به معنای خانه است. به شهر و محله نیز «دار» گفته می شود. بنابراین دیار (جمع دار) به معنای خانه ها، شهرها و محله هاست.

4 - داشتن وطن و سرپناه از حقوق ملتها و جوامع بشری است.*

من دیرکم

قرآن با اضافه کردن کلمه «دیار» به «کم» و نسبت دادن خانه و وطن به انسانها (دیارکم = خانه هایتان و وطنتان) این حقیقت را امضا و تثبیت می کند که: هر ملت و طایفه ای این حق را دارد که در سرزمینی سکنا گزیند و محلی را برای زندگی انتخاب کند.

5 - بنی اسرائیل به عهدهایی که خداوند با آنان داشت معترف بوده، بر آن گواهی می دهند.

و إذ أخذنا میثقکم ... ثم أقررتم و أنتم تشهدون

6 - کشتن مؤمنان به آیین الهی، از محرمات مؤکّد است.

لاتسفکون دماءکم

هر چند آیه بیانگر میثاقهای خدا با بنی اسرائیل است، ولی بیان آن در قرآن، نشانه آن است که رعایت آنها وظیفه همه مخاطبان قرآن می باشد.

7 - بیرون کردن موحدان از کاشانه و دیارشان و آواره ساختن ایشان، از محرمات مؤکّد الهی است.

و لاتخرجون أنفسکم من دیرکم

جمله «لاتخرجون ...» ([همکیشان] خود را از خانه هایشان بیرون نمی کنید) همانند جمله «لاتسفکون ...» جمله خبری است در مقام انشا; یعنی، «... بیرون نکنید». ایراد جمله خبری در مقام انشا برای رساندن تأکید است.

8 - هر ملت و جامعه ای به منزله پیکری واحد است و افراد آن به منزله اجزای آن هستند.

لاتسفکون دماءکم و لاتخرجون أنفسکم من دیرکم

مقصود از جمله های فوق (لا تسفکون ...) خودکشی و بیرون راندن خویش نیست; بلکه مقصود کشتن یکدیگر و بیرون راندن طایفه ای است طایفه دیگر را. تعبیر کردن از دیگران به خویشتن، حکایت از آن دارد که: افراد یک ملت و معتقدان به یک آیین، به منزله یک امت واحد هستند.

احکام: 6، 7

انسان:

حقوق انسان ها 4

بنی اسرائیل:

اقرار بنی اسرائیل 5; عهد خدا با بنی اسرائیل 1، 2، 3، 5; گواهی بنی اسرائیل 5

تبعید:

اجتناب از تبعید 3

جامعه:

حقوق جوامع جامعه 4; وحدت جامعه 8

حقوق:

حق مسکن 4; حق وطن 4

قتل:

اجتناب از قتل 2

مؤمنان:

حرمت تبعید مؤمنان 7; حرمت قتل مؤمنان 6; مقامات مؤمنان 6، 7

محرمات: 6، 7