تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مائده – آیه ۶۴ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَقَالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیْدیهِمْ وَلُعِنُواْ بمَا قَالُواْ بَلْ یَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ یُنفِقُ کَیْفَ یَشَاء وَلَیَزیدَنَّ کَثِیرًا مِّنْهُم مَّا أُنزلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ طُغْیَانًا وَکُفْرًا وَأَلْقَیْنَا بَیْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ کُلَّمَا أَوْقَدُواْ نَارًا لِّلْحَرْب أَطْفَأَهَا اللّهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا وَاللّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُفْسدینَ
و یهودیان گفتند: دست خدا [از بخشش و عطا] بسته است. دست هایشان بسته باد و به سزای آنچه گفتند لعنت بر آنان باد. بلکه دست های خدا باز است و هر گونه بخواهد انفاق می کند. و همانا آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده است بر طغیان و کفر بسیاری از آنان می افزاید. و ما تا روز قیامت میانشان دشمنی و کینه افکندیم. هر بار آتشی برای جنگ افروختند خدا آن را خاموش کرد. و پیوسته در زمین به فساد می کوشند، و خدا مفسدان را دوست نمی دارد.
1 یهودیان، منکر قدرت و نفوذ اراده خداوند در تدبیر جهان
و قالت الیهود یداللّه مغلولة
اطلاق جمله «یداللّه مغلولة» می رساند که یهود بر این باور بودند که خداوند هیچ دخل و تصرفی در جهان هستی ندارد. بنابراین جمله «ینفق کیف یشاء» پس از «یداهُ مبسوطتان» تنها اشاره به نمونه و مصداقی از نفوذ و قدرت الهی در جهان هستی دارد.
2 ناتوانی خداوند در انفاق و بخشش روزی به موجودات، از باورهای باطل یهود
و قالت الیهود یداللّه مغلولة
جمله «ینفق کیف یشاء» می تواند قرینه باشد بر اینکه مراد از بسته بودن دست خدا و نافذ نبودن قدرت وی در پندار یهود تنها ناتوانی از اعطای روزی و انفاق به انسانهاست.
3 بسته بودن دست خداوند، از گفتارهای ناروا و گناه آلود بسیاری از یهودیان
عن قولهم الاثم ... و قالت الیهود یداللّه مغلولة
«و قالت الیهود ..»، می تواند بیان مصداقی برای «قولهم الاثم» در آیه قبل باشد و به قرینه آیه 62 این سخن، گفته تمامی یهودیان نبوده و گروهی از آنان همچون ربانیون و احبار چنین گفتاری نداشته و لذا در برداشت فوق به همه آنان نسبت داده نشد.
4 درماندگی و ناتوانی همیشگی یهود، نفرین خداوند بر آنان
غلت ایدیهم
5 گرفتاری یهودیان به بخل و خودداری آنان از انفاق و یاری دیگران، نفرین خداوند بر آنان
غلت ایدیهم
جمله «ینفق کیف یشاء» دلالت می کند که از مصادیق مورد نظر در نفرین الهی بر یهود (غلت ایدیهم) بسته بودن دست آنها از انفاق و بخیل گشتن آنهاست.
6 یهود، مردمی ناتوان، درمانده و بخیل
غلت ایدیهم
جمله «غلت ایدیهم» چه اخبار باشد و چه نفرین، در هر صورت دلالت بر تحقق ناتوانی و یا بخل ورزی یهودیان دارد.
7 یهود، مردمی به دور از رحمت خداوند و مورد لعنت او
و لعنوا
«لعنت» به معنای دوری از رحمت است.
8 سخن ناروای یهود درباره خداوند (نافذ نبودن قدرت او) موجب دوری آنان از رحمت الهی
و لعنوا بما قالوا
9 ناتوان پنداشتن خداوند بر تدبیر جهان، موجب گرفتار شدن به لعنت و دور ماندن از رحمت وی
و قالت الیهود یداللّه مغلولة ... و لعنوا بما قالوا
10 قدرت خداوند، فراگیر و نافذ در تمامی امور هستی
بل یداه مبسوطتان
باز بودن دست، کنایه از نفوذ قدرت می باشد و تثنیه آوردن کلمه «ید» برای رساندن کمال اقتدار خداوند است.
11 میزان بخششها و نعمتهای خداوند و مقدار بهره مندی موجودات از آن، وابسته به مشیت اوست.
ینفق کیف یشاء
12 معارف نازل شده بر پیامبر (ص)، موجب افزایش طغیانگری و کفرورزی بسیاری از یهودیان
و لیزیدن کثیراً منهم ما أنزل إلیک من ربک طغیناً و کفراً
13 یهودیان عصر پیامبر (ص)، دارای پیشینه طغیانگری و کفرورزی
و لیزیدن کثیراً منهم ما أنزل إلیک من ربک طغیناً و کفراً
14 تأثیر منفی قرآن در یهودیان افزون بر کفر و طغیان آنان ـ، برخاسته از گرفتاری ایشان به لعنت الهی
و لعنوا بما قالوا ... ما أنزل إلیک من ربک طغیناً و کفراً
واقع شدن جمله «و لیزیدن ...» پس از بیان پندار باطل یهود و گرفتار شدن آنان به لعنت الهی بر اثر آن، می رساند که ازدیاد کفر و طغیان آنان ریشه در ملعون شدن آنان و پندارهای ناروا درباره خدا، دارد.
15 لعنت الهی، زمینه ساز محرومیت از معارف قرآن و ازدیاد کفر و طغیان
و لعنوا بما قالوا ... ما أنزل إلیک من ربک طغیناً و کفراً
16 پذیرش قرآن و معارف آن در گرو رحمتی خاص از جانب خداوند
و لعنوا بما قالوا ... ما أنزل إلیک من ربک طغیناً و کفراً
17 نزول قرآن بر پیامبر (ص)، جلوه ای از ربوبیت خداوند
ما أنزل إلیک من ربک
18 کفر و طغیان، دارای مراتب
و لیزیدن کثیراً منهم ... طغیناً و کفراً
19 یهودیان، گرفتار کینه و دشمنی با یکدیگر تا روز قیامت
و القینا بینهم العدوة و البغضاء إلی یوم القیمة
20 خداوند، ایجاد کننده دشمنی و کینه در بین یهود
و القینا بینهم العدوة و البغضاء إلی یوم القیمة
21 دشمنی و کینه یهود با یکدیگر، کیفر و عقوبت دنیوی آنان
و القینا بینهم العدوة و البغضاء إلی یوم القیمة
22 کفر و طغیان یهود، زمینه دشمنی و کینه توزی آنان با یکدیگر
و لیزیدن کثیراً منهم ... طغیناً و کفراً و القینا بینهم العدوة و البغضاء
23 دشمنی و کینه توزی یهود با یکدیگر از پیامدهای گرفتاری آنان به لعنت خدا و دوری از رحمت او
و لعنوا بما قالوا ... و القینا بینهم العدوة و البغضاء إلی یوم القیمة
جمله «و القینا ...» می تواند بیان پیامدی دیگر برای «لعنوا بما قالوا» باشد ; یعنی گرفتاری به لعنت الهی علاوه بر افزایش کفر و طغیان یهودیان، مایه گرفتاری آنان به دشمنی و کینه توزی با یکدیگر نیز گردید.
24 جوامع گرفتار به لعنت الهی، همواره در خطر دشمنی و کینه توزی با یکدیگر
و لعنوا بما قالوا ... و القینا بینهم العدوة و البغضاء إلی یوم القیمة
25 الفت و مهربانی بین افراد یک جامعه، کمال و ارزشی والا برای آنان
و القینا بینهم العدوة و البغضاء إلی یوم القیمة
26 اصرار یهود بر انحرافات اعتقادی خویش تا قیامت
قالت الیهود یداللّه مغلولة ... القینا بینهم العدوة و البغضاء إلی یوم القیمة
چون دشمنی یهود با یکدیگر، کیفر انحرافات رفتاری و اعتقادی آنان است و این عقوبت تا قیامت باقی می ماند (... الی یوم القیمة)، معلوم می شود آنان همچنان به اعتقادات انحرافی و رفتار ناپسند خویش پافشاری دارند.
27 بقاء ملت و آیین یهود تا روز قیامت
و القینا بینهم العدوة و البغضاء إلی یوم القیمة
28 یهودیان، همواره در تلاش آتش افروزی و فتنه گری برای به راه انداختن جنگ علیه مسلمانان
کلما اوقدوا ناراً للحرب اطفأها اللّه
«ایقاد نار» که به معنای آتش افروزی است، می تواند کنایه از مکرها و شیطنت هایی باشد که یهودیان به وسیله آن مردم خویش و یا دیگر طوایف را علیه مسلمانان می شوراندند.
29 ناکامی همواره یهود در آتش افروزیهای خویش علیه مسلمانان
کلما اوقدوا ناراً للحرب اطفأها اللّه
30 خداوند، فرو نشاننده آتش هر جنگی که یهودیان علیه مسلمانان بر افروزند.
کلما اوقدوا ناراً للحرب اطفأها اللّه
31 خداوند، حامی مؤمنان، در برابر توطئه های یهودیان و دشمنان دین
کلما اوقدوا ناراً للحرب اطفأها اللّه
32 ایجاد دشمنی و کینه توزی در بین یهود، تدبیری الهی جهت خاموش نمودن جنگ افروزی آنان علیه مسلمانان*
و القینا بینهم العدوة و البغضاء ... کلما اوقدوا ناراً للحرب اطفأها اللّه
بدان احتمال که جمله «کلما اوقدوا ...» بیان نتیجه ای برای جمله «القینا بینهم...» باشد ; وصل آن دو جمله بدون حرف عطف که حکایت از شدت اتصال مضمون آنها دارد، تأییدی برای برداشت فوق است.
33 ناکامی یهود در جنگ افروزیهای خود علیه مسلمانان، نمود ناتوانی آنان بر اثر نفرین خداوند
غلت ایدیهم ... کلما اوقدوا ناراً للحرب اطفأها اللّه
برداشت فوق بر این اساس است که جمله «کلما اوقدوا ...» بیان نتیجه ای برای «غلت ایدیهم» باشد.
34 دشمنی و کینه توزی در جامعه، مانع پیروزی و موفقیت
القینا بینهم العدوة و البغضاء إلی یوم القیمة کلما اوقدوا ناراً للحرب
35 تلاش مستمر یهود برای ایجاد فساد و تباهی در زمین
و یسعون فی الارض فساداً
فعل مضارع «یسعون» حاکی از تلاش پیگیر و مستمر است.
36 مفسده جویی یهود، برخاسته از طغیان گری و کفرورزی آنان*
طغیناً و کفراً ... و یسعون فی الارض فساداً
37 مفسده جویان، محروم از جلب محبت الهی
و اللّه لایحب المفسدین
38 مفسده جویی یهود، عامل محرومیت آنان از محبت خداوند
و یسعون فی الارض فساداً و اللّه لایحب المفسدین
39 محبوب خدا بودن، معیاری برای ارزشیابی انسانها وعملکردشان
و اللّه لایحب المفسدین
40 دستیابی آدمی به محبت خداوند و محرومیت از آن، وابسته به عملکرد خود اوست.
و اللّه لایحب المفسدین
جمله « و اللّه لایحب المفسدین» می رساند که خداوند بی دلیل کسی را از محبت خویش محروم نمی سازد، همانگونه که به گزاف کسی را مورد محبت خویش قرار نخواهد داد، بلکه ریشه و اساس آن، نوع عملکرد آدمی است.
41 اعتقاد یهود به کناره گزینی خداوند از تدبیر امور جهان پس از فراغت از آفرینش آن
و قالت الیهود ید اللّه مغلولة
از امام صادق (ع) در توضیح آیه فوق روایت شده: ... قالوا قد فرع من الامر فلایزید و لاینقص ... .(1)
آفرینش:
تدبیر آفرینش 1، 41
ارزش:
ملاک ارزش 39
ارزشها: 25
ارزیابی:
ملاک ارزیابی 39
انفاق:
اجتناب از انفاق 5
بخیلان: 5، 6
بغض:
آثار بغض 34 ; زمینه بغض 24 ; منشأ بغض 20
پیروزی:
موانع پیروزی 34
خدا:
آثار لعن خدا 15، 23، 24 ; افعال خدا 20، 30 ; انفاق خدا 11 ; انکار اراده خدا 1 ; انکار قدرت خدا 1 ; تدبیر خدا 32، 41 ; خدا و مسلمانان 30 ; خدا و مؤمنان 31 ; خدا و یهود 20 ; ربوبیت خدا 17 ; رحمت خاص خدا 16 ; رحمت خدا 23 ; زمینه محبت خدا 40 ; قدرت خدا 2، 10 ; لعن خدا 7، 14 ; محرومیت از رحمت خدا 7، 8، 9 ; محرومیت از محبت خدا 37، 38، 40 ; مشیّت خدا 11 ; موجبات لعن خدا 9 ; نعمتهای خدا 11 ; نفرین خدا 4، 5، 33
دشمنان:
توطئه دشمنان دین 31 ; دشمنان دین و مؤمنان 31
دشمنی:
آثار دشمنی 34 ; زمینه دشمنی 24 ; منشأ دشمنی 20
روایت: 41
طغیان:
آثار طغیان 36 ; زمینه ازدیاد طغیان 15 ; مراتب طغیان 18
طغیانگران: 13
عقیده:
آثار عقیده باطل 9 ; عقیده باطل 2، 3، 8
عمل:
آثار عمل 20
قرآن:
قبول تعالیم قرآن 16 ; قرآن و یهود 14 ; محرمیّت از قرآن 15 ; نزول قرآن 17
کافران: 13
کفر:
آثار کفر 36 ; زمینه ازدیاد کفر 15 ; مراتب کفر 18
گناه:
موارد گناه 3
محبوبان خدا: 39
محمّد (ص):
تعالیم محمّد (ص) 12
مسلمانان:
افساد مسلمانان 33
مشمولان لعن: 7، 14، 23
مفسدان: 35، 36، 38
محرومیت مفسدان 35، 36، 38 37
موجودات:
روزی موجودات 2، 11
مؤمنان:
حمایت از مؤمنان 31
مهربانی:
ارزش مهربانی 25
یداللّه: 3
یهود:
آثار طغیان یهود 22 ; آثار کفر یهود 22 ; ادعاهای یهود 3 ; افساد یهود 28، 29، 30، 32، 35، 36، 38 ; اکثریّت یهود 3، 12 ; بخل یهود 5، 6 ; بغض یهود 19، 20، 21، 23 ; توطئه یهود 31 ; دشمنی در یهود 19، 20، 21، 23، 27 ; زمینه بغض در یهود 22 ; زمینه دشمنی در یهود 22 ; زمینه طغیان یهود 12 ; زمینه کفر یهود 12 ; شکست یهود 29، 33 ; ضعف یهود 4، 6 ; طغیان یهود 13، 14، 36 ; عقیده یهود 1، 2، 26، 41 ; فرجام یهود 26، 27 ; فلسفه بغض در یهود 32 ; فلسفه دشمنی در یهود 32 ; کفر یهود 13، 14، 36 ; کیفر دنیوی یهود 21 ; لعن بر یهود 7، 14 ; محرومیّت یهود 7، 8، 38 ; نارواگویی یهود 3، 8 ; نفرین بر یهود 4، 5، 33 ; یهود صدر اسلام 13 ; یهود و آفرینش 41 ; یهود و خدا 1، 2، 8 ; یهود و مسلمانان 28، 29، 32، 33 ; یهود و مؤمنان 31
پی نوشت ها:
1. توحید صدوق، ص 167، ح 1، ب 25; نورالثقلین، ج 1، ص 649، ح 278.
تصاویر ضمیمه
