تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مؤمنون – آیه 46 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِلَی فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاسْتَکْبَرُوا وَکَانُوا قَوْمًا عَالِینَ

به سوی فرعون و اشراف قومش; پس تکبّر کردند و قومی برتری جوی بودند.

 

1 - مسؤولیت مشترک موسی و هارون، در رسالت و مبارزه با فرعون و اشراف قوم او

 

ثمّ أرسلنا موسی و أخاه هـرون ... إلی فرعون و ملإیه

«ملأ» اسم جمع و به معنای اشراف و سران است. «إستکبار» (مصدر «استکبروا»); یعنی، کبر ورزیدن و تکبّر نمودن «علوّ» (مصدر «عالین») نیز به معنای برتری جویی و سلطه طلبی است.

 

2 - حرکت به سوی فرعون و اشراف پیرامون وی، نخستین رسالت موسی و هارون(ع)

 

ثمّ أرسلنا موسی و أخاه هـرون ... إلی فرعون و ملإیه

 

3 - نظام فرعونی، نظامی سرکوبگر و متکی به اشراف

 

إلی فرعون و ملإیه ... و کانوا قومًا عالین

 

4 - حاکمیت سرکوبگر فرعون، مانع از آزادی مردم و روی آوردن موسی به هدایت آنان، در مرحله نخست

 

ثمّ أرسلنا موسی ... إلی فرعون و ملإیه

با توجه به این که در آیات پیشین، وقتی سخن از «انبیا» به میان می آمد، رسالت آنان به سوی توده های مردم مد نظر بود; ولی در مورد موسی(ع) سخن از رسالت او به سوی فرعون به میان آمده است، می توان گفت که حرکت حضرت موسی به سوی فرعون، بدان جهت بود که نظام فرعونی، مانع از آزادی مردم و گرایش آنان به موسی ـ و به عبارت دیگر ـ سدی میان او و مردم بوده است.

 

5 - تصحیح مرکزیت قدرت و حاکمیت جامعه، راهکار اصلاح و هدایت مردم

 

ثمّ أرسلنا موسی ... إلی فرعون و ملإیه

با توجه به این که حضرت موسی(ع) در امر رسالت، نخست به سوی فرعون ـ که محور قدرت و حاکمیت بود ـ فرستاده شد، می توان برداشت فوق را به دست آورد.

 

6 - موضع گیری مستکبرانه فرعون و اشراف دربار او، در برابر موسی و هارون(ع)

 

ثمّ أرسلنا موسی و أخاه هـرون ... إلی فرعون و ملإیه فاستکبروا

 

7 - فرعون و اشراف حکومت او، اشخاصی برتری جو و سلطه طلب بودند.

 

و کانوا قومًا عالین

 

8 - روحیه خود بزرگ بینی و سلطه طلبی فرعون و اشراف دربار او، مانع از پذیرش دعوت موسی و هارون

 

فاستکبروا و کانوا قومًا عالین

جمله «و کانوا قوماً عالین» تعلیل برای «فاستکبروا» است; یعنی، چون آنان مردمی متکبر بودند، از پذیرش دعوت حضرت موسی و هارون امتناع کردند.

 

9 - اشرافیت، زمینه حق ناپذیری و استکبار در برابر پیامبران

 

إلی فرعون و ملإیه فاستکبروا

 

10 - حاکمیت دیرین خاندان فرعون و اشراف دربار او بر سرزمین مصر*

 

و کانوا قومًا عالین

جمله «کانوا قوماً عالین» می تواند بدین معنا باشد که: فرعون و اشراف حکومت او، بدان جهت که از دیر زمانی بر مصر فرمان می راندند و به آن خو گرفته بودند و پذیرش دعوت موسی، آنان را ناچار به فرمان پذیری ی کرد، از پذیرش آن خود داری می کردند.

 

11 - حاکمیت طولانی خاندان فرعون و اشراف بر توده ها و عادت به دستور دادن، مانع از پذیرش دعوت موسی و سرنهادن به دستورهای او، از سوی آنان بود.

 

فاستکبروا و کانوا قومًا عالین

استکبار

زمینه استکبار 9

اشراف فرعون

آثار استکبار اشراف فرعون 8; آثار حاکمیّت اشراف فرعون 11; آثار سلطه طلبی اشراف فرعون 8; استکبار اشراف فرعون 6; برتری طلبی اشراف فرعون 7; حاکمیّت اشراف فرعون 10; سلطه طلبی اشراف فرعون 7; مبارزه بااشراف فرعون 1; موانع ایمان اشراف فرعون 8، 11

اشرافیت

آثار اشرافیت 9

اصلاح اجتماعی

روش اصلاح اجتماعی 5

انبیا

استکبار با انبیا 9

ایمان

موانع ایمان به موسی(ع) 8، 11; موانع ایمان به هارون(ع) 8

بنی اسرائیل

موانع آزادی بنی اسرائیل 4

حاکمان

آثار اصلاح حاکمان 5

حق

زمینه حق ناپذیری 9

سرزمینها

تاریخ سرزمین مصر 10; حاکمان سرزمین مصر 10

فرعون

آثار استکبار فرعون 8; آثار سلطه طلبی فرعون 8; استکبار فرعون 6; برتری طلبی فرعون 7; حکومت استبدادی فرعون 3، 4; حکومت اشرافی فرعون 3; سلطه طلبی فرعون 7; مبارزه بافرعون 1; موانع ایمان فرعون 8; ویژگیهای حکومت فرعون 3

فرعونیان

آثار حاکمیت فرعونیان 11; حاکمیت فرعونیان 10; موانع ایمان فرعونیان 11

موسی(ع)

اوّلین رسالت موسی(ع) 2، 4; قصه موسی(ع) 1، 6; مبارزه موسی(ع) 1; مسؤولیت موسی(ع) 1; هدایتگری موسی(ع) 4

هارون(ع)

اولین رسالت هارون(ع) 2; قصه هارون(ع) 1، 6; مبارزه هارون(ع) 1; مسؤولیت هارون(ع) 1

هدایت

روش هدایت 5