تفسیر آیات قرآن کریم – سوره سبأ – آیه 46 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُم بوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَی وَفُرَادَی ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا مَا بصَاحِبکُم مِّن جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذیرٌ لَّکُم بَیْنَ یَدَیْ عَذَابٍ شَدیدٍ

بگو: من تنها با یک جمله شما را موعظه می کنم که: دوتا دوتا و یک یک برای خدا قیام کنید، سپس بیندیشید [تا بدانید] صاحب شما هیچ گونه جنونی ندارد; او نیست جز اخطار کننده ای برای شما پیش از آمدن عذابی سخت [در قیامت].

 

1 - رسول اکرم(ص)، پیام بسیار مهمی برای مردم داشت و آن قیام مخلصانه برای خدا است.

 

قل إنّما أعظکم بوحدة أن تقوموا للّه

«واحدة» به صورت نکره آمده و دلالت بر اهمیت و عظمت موعظه می کند.

 

2 - اخلاص در هر کاری، شایسته و لازم است.

 

أن تقوموا للّه

 

3 - مردم، موظف اند هر کاری را ـ چه جمعی باشد و چه فردی ـ فقط برای رضای خدا انجام دهند.

 

أن تقوموا للّه مثنی و فردی

«مثنی و فرادی» حال برای ضمیر فاعلی «تقوموا» است و کلمه «مثنی» کنایه از تعدد می باشد.

 

4 - مردم، موظف اند همدیگر را در انجام هر کار خالصانه، یاری دهند.

 

أن تقوموا للّه مثنی و فردی

احتمال دارد «مثنی» اشاره به این نکته باشد که مردم دو نفری به همدیگر کمک کنند.

 

5 - مردم، موظف اند کارهای خود را برای رضای خدا، یک و یا دو نفره و به دور از غوغا سالاری و هیاهو انجام دهند.

 

أن تقوموا للّه مثنی و فردی

احتمال دارد سفارش به قیام برای خدا به صورت دو نفری (اقل جمع) و یا یک نفری، به خاطر پرهیز از هیاهو و هرچه خالصانه تر شدن آن باشد.

 

6 - دعوت پیامبر(ص) از مردم مکه برای اندیشیدن درباره جنون نسبت داده شده به آن حضرت

 

ثمّ تتفکّروا ما بصاحبکم من جِنّة

مراد از «صاحب»، به قرینه «هو» در عبارت بعدی، پیامبر(ص) است.

 

7 - پیامبر(ص)، سالیان درازی در میان مردم زندگی می کرد و آنان آن حضرت را به عقل و درایت می شناختند.

 

ثمّ تتفکّروا ما بصاحبکم من جِنّة

 

8 - نسبت جنون به پیامبر(ص) از سوی مردم مکه، ناشی از بی اندیشگی بوده است.

 

ثمّ تتفکّروا ما بصاحبکم من جِنّة

 

9 - تأثیر انگیزه های درونی و نیز جوّ فکری جامعه، بر اندیشه و خردورزی افراد آن

 

أن تقوموا للّه مثنی و فردی ثمّ تتفکّروا

این که خداوند توصیه فرمود: فکر کنید پس از قیام خالصانه به صورت یک و یا دو نفره، نکته یاد شده قابل استفاده است. گفتنی است که کاربرد «ثمّ» ـ که برای تراخی است ـ برداشت را تقویت می کند.

 

10 - اندیشه و فکر از راه های رسیدن به حقیقت است.

 

ثمّ تتفکّروا ما بصاحبکم من جِنّة

 

11 - انگیزه های ناخالص نفسانی و جوّ ناسالم فکری جامعه، از موانع شناخت درست حقایق

 

أن تقوموا للّه مثنی و فردی ثمّ تتفکّروا

توصیه به قیام برای خدا، حاکی از رد انگیزه های ناخالص است و «مثنی و فرادی» دعوت به پرهیز از جوّ زدگی است. این می رساند که ناخالصی و غوغاسالاری، به فهم درست آسیب می زند.

 

12 - مشورت و هم فکری در راستای اقدام خالصانه برای خدا، امری شایسته و اطمینان بخش تر از کار فردی است.

 

أن تقوموا للّه مثنی و فردی

تقدیم «مثنی» بر «فرادی» ـ بنابراین که «مثنی» کنایه از استعانت باشد ـ اشاره به این نکته دارد که استعانت برای فهمیدن حقیقت، بهتر از اقدام فردی است.

 

13 - یادآوری مبادی اندیشه جهت نتیجه بخش کردن آن، از شیوه های تعلیمی قرآن کریم

 

أن تقوموا للّه مثنی و فردی ثمّ تتفکّروا

سفارش به تفکر با حرف عطف «ثمّ» ـ که برای تراخی است ـ پس از توصیه به اقدام خالصانه فردی و دو نفره برای خدا، نشان می دهد که به دور بودن از هیاهو و انجام کار برای خدا، فکر را دارای ثمر بهتر و بیشتری می کند.

 

14 - هشدار دادن به مردم از عذاب شدید الهی، محور اساسی رسالت پیامبر(ص)

 

إن هو إلاّ نذیر لکم بین یدی عذاب شدید

قصر در «إن هو إلاّ نذیر» از نوع قصر اضافی و در رابطه با مسأله اتهام جنون به پیامبر(ص) است; یعنی، پیامبر(ص) آن گونه نیست که شما معرفی می کنید; بلکه او تنها یک انذارگر است و هدفی جز این ندارد.

 

15 - هشدار پیامبر(ص) به مردم از عذاب الهی، در راستای نفع رسانی به آنان است.

 

إن هو إلاّ نذیر لکم

 

16 - هشدار دادن به مردم از عذابی که در پیش رو دارند، در نگاه مردم مکه سخن جنون آمیز تلقی می شد.

 

ثمّ تتفکّروا ما بصاحبکم من جِنّة إن هو إلاّ نذیر لکم بین یدی عذاب شدید

 

17 - قیامت، نزدیک است.

 

إن هو إلاّ نذیر لکم بین یدی عذاب شدید

نفس انذار و صفت «شدید»، می رساند که مراد از «عذاب» در آیه عذاب قیامت است و «بین یدی» به معنای قبل با وصف نزدیک بودن بعد آن است; بنابراین، معنا چنین می شود: انذار کننده از عذابی شدید قبل از وقوع آن.

اخلاص

آثار اخلاص 12; اهمیت اخلاص 2

اسلام

تاریخ صدر اسلام 16

اطمینان

عوامل اطمینان 12

افکارعمومی

نقش افکارعمومی 9، 11

انذار

انذار از عذاب 14، 15، 16

انسان

انذار انسان ها 14; تکلیف انسان ها 5; مسؤولیت اجتماعی انسان ها 3; مسؤولیت انسان ها 4; مسؤولیت فردی انسان ها 3; منافع انسان 15

انگیزه

آثار انگیزه 9

تذکر

تذکر مبانی فکری 13

تفکر

آثار تفکر 10; دعوت به تفکر 6; عوامل مؤثر در تفکر 9

حقایق

روش درک حقایق 10; موانع درک حقایق 11

خدا

اهمیت رضایت خدا 3، 5

سخن

سخن جنون آمیز 16

عمل

اخلاص در عمل 2، 3، 4، 5; تعاون در عمل 4; عمل پسندیده 12

فکر

عوامل تقویت مبانی فکر 13

قیام

اخلاص در قیام 1; قیام در راه خدا 1

قیامت

نزدیکی قیامت 17

محمد(ص)

آثار انذارهای محمد(ص) 15; انذارهای محمد(ص) 14; تاریخ محمد(ص) 7; تعقل محمد(ص) 7; تهمت جنون به محمد(ص) 6، 8; خوشنامی محمد(ص) 7; دعوتهای محمد(ص) 6; عوامل تهمت به محمد(ص) 8; مهمترین رسالت محمد(ص) 1، 14

مشاوره

آثار مشاوره 12

مکه

آثار بی عقلی اهل مکه 8; بینش اهل مکه 16; دعوت از اهل مکه 6

هدایت

روش هدایت 10

هواپرستی

آثار هواپرستی 11