تفسیر آیات قرآن کریم- سوره غافر – آیه 67 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
هُوَ الَّذی خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ یُخْرِجُکُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ ثُمَّ لِتَکُونُوا شُیُوخًا وَمِنکُم مَّن یُتَوَفَّی مِن قَبْلُ وَلِتَبْلُغُوا أَجَلًا مُّسَمًّی وَلَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ
او است آن که شما را از خاکی آفرید سپس از نطفه ای سپس از علقه ای سپس شما را به صورت طفلی در می آورد سپس [رشدتان می دهد] تا به کمال قوّت خود برسید سپس [زنده تان می گذارد] تا سالمند شوید و برخی از شما از پیش جان می سپارند و [بعضی از شما می مانید] تا به اَجَلی معیّن برسید و باشد که عقل خود را به کار بگیرید.
1 - خداوند، خالق و آفریدگار انسان ها است.
هو الذی خلقکم
2 - خاک، مبدأ نخستین آفرینش انسان
خلقکم من تراب
3 - قابلیت خاک برای پیدایش موجودات زنده از آن
خلقکم من تراب
4 - تحوّل خاک به نطفه تبدیل نطفه به علقه و تکامل آن، روند آفرینش انسان
خلقکم من تراب ثمّ من نطفة ثمّ من علقة ثمّ یخرجکم طفلاً
5 - وجود فاصله زمانی میان تحوّل خاک به نطفه، نطفه به علقه و علقه به صورت طفل
خلقکم من تراب ثمّ من نطفة ثمّ من علقة ثمّ یخرجکم طفلاً
با توجه به کاربرد «ثمّ» ـ که برای بیان فاصله زمانی است ـ برداشت بالا به دست می آید.
6 - زندگی دنیوی، دارای دو منحنی صعود و نزول است.
ثمّ لتبلغوا أشدّکم ثمّ لتکونوا شیوخًا
مقصود از «بلوغ أشدّ» اوج صعود انسان از نظر قوای جسمانی و عقلانی است و مراد از «شیوخ» منحنی نزول این قوا می باشد.
7 - منحنی صعود انسان در حیات دنیوی، از طفولیت آغاز می شود و در نقطه اوج جوانی پایان می پذیرد.
ثمّ یخرجکم طفلاً ثمّ لتبلغوا أشدّکم ثمّ لتکونوا شیوخًا
8 - پایان اوج مرحله جوانی (بلوغ اشد) نقطه آغاز منحنی نزول و سرانجام مرحله پیری، نقطه پایان این منحنی در زندگی انسان است.
ثمّ لتبلغوا أشدّکم ثمّ لتکونوا شیوخًا ... لتبلغوا أجلاً مسمّیً
9 - منحنی صعود، قوس رشد و تکامل قوای جسمی و عقلی انسان و منحنی نزول، قوس ضعف و انحطاط آن قوا است.
ثمّ لتبلغوا أشدّکم ثمّ لتکونوا شیوخًا
10 - برخی از انسان ها، پیش از رسیدن به مرحله پیری، از دنیا خواهند رفت.
ثمّ لتکونوا شیوخًا و منکم من یتوفّی من قبل
11 - انسان، موجودی است مرکب از جسم و روح.
و منکم من یتوفّی
«توفّی» (مصدر «یتوفّی») به معنای دریافت تام و کامل شیء است و آنچه از انسان به وقت مرگ دریافت می شود، روح او است نه جسم وی. پس انسان از دو عنصر جسم و روح تشکیل شده است.
12 - روح و جان آدمی، حقیقتی است باقی و فناناپذیر.
و منکم من یتوفّی
دریافت کامل روح انسان به هنگام مرگ، بیانگر بقای روح، پس از مرگ و فناناپذیری آن است.
13 - خداوند، تن آدمی را به هنگام مرگ از جان تهی کرده و روح و جان وی را تماماً دریافت می کند.
و منکم من یتوفّی
14 - روح، عنصر اصلی حقیقت آدمی است.
و منکم من یتوفّی
15 - عمر هر انسان در دنیا، دارای زمانی معین و محدود است.
و لتبلغوا أجلاً مسمّیً
16 - آفرینش انسان و سیر تطور و تحوّل وی از خاک تا پیری و مرگ، نشانه ای از قدرت و ربوبیت بی همتای خداوند است.
هو الذی خلقکم من تراب ... و لتبلغوا أجلاً مسمّیً
17 - تعقل و خردورزی، غایت و هدف معنوی آفرینش انسان ها است.
هو الذی خلقکم من تراب ... لعلّکم تعقلون
18 - چگونگی آفرینش انسان و سیر تحوّل آن، بستری مناسب برای تعقل و خردورزی
هو الذی خلقکم من تراب ... لعلّکم تعقلون
19 - شناخت خردورزانه مبدأ و منتهای آفرینش (خدا و معاد)، فلسفه خلقت انسان
هو الذی خلقکم من تراب ... لعلّکم تعقلون
برداشت بالا به خاطر این نکته است که آیه شریفه، در صدد شناساندن خدا به عنوان مبدأ آفرینش انسان و مسأله معاد است که در آیه بعد از آن سخن به میان خواهد آمد (هو الذی یحیی و یمیت ...).
اجل:
اجل مسمی 15
ادراک:
ضعف قوای ادراکی 9
انسان:
ابعاد انسان 11; انسان از خاک 2; بدن انسان 11; پیری انسان 8; جوانی انسان 7، 8; حقیقت انسان 14; خالق انسان ها 1; خلقت انسان 16; رشد جسمانی انسان 6، 9; رشد عقلی انسان 6، 9; روح انسان 11; ضعف جسمانی انسان 9; عنصر خلقت انسان 2، 4; فلسفه خلقت انسان 17، 19; کودکی انسان 7; محدودیت عمر انسان 15; مدت عمر انسان ها 10; مراحل خلقت انسان 4; مراحل رشد انسان 6، 7، 8; مراحل عمر انسان 8، 9، 16; مربی انسان ها 1
پیری:
ضعف در پیری 8، 9
تعقل:
اهمیت تعقل 17; تعقل در خداشناسی 19; تعقل در خلقت انسان 18; تعقل در معاد 19
توحید:
دلایل توحید ربوبی 16
خاک:
تبدیل خاک به نطفه 4، 5; فواید خاک 3
خدا:
خالقیت خدا 1; ربوبیت خدا 1; نشانه های قدرت خدا 16; نقش خدا 13
خلقت:
خلقت از خاک 2، 3، 4
روح:
بقای روح 12; جاودانگی روح 12; قابض روح 13; نقش روح 14
علقه:
تبدیل علقه به جنین 5; تبدیل علقه به مضغه 4، 5
مرگ:
مرگ قبل از پیری 10
نطفه:
تبدیل نطفه به علقه 4، 5
تصاویر ضمیمه
