تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فرقان – آیه 67 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَالَّذینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا

و آنان که وقتی انفاق می کنند نه از حدّ می گذرند و نه تنگ می گیرند و [انفاقشان ]میان این دو و در حدّ اعتدال است.

1 ـ بندگان خالص خدا در هزینه کردن اموالشان، نه اسراف می کنند و نه به خود و خانواده خویش تنگ می گیرند.

و عباد الرحمـن ... و الذین إذا أنفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا

آنچه از ظاهر آیه شریفه و لغت به دست می آید، این است که واژه «انفاق» به معنای هزینه کردن و کاستن از اموال است; چه آن که این اموال برای زندگی شخصی و خانواده به مصرف برسد و چه به دیگران بخشش شود. گفتنی است «اسراف» (مصدر «یسرفوا») به معنای زیاده روی در مصرف اموال و «قتر» (مصدر «یقتروا») به معنای سخت گیری در مصرف است.

2 ـ رعایت اعتدال و میانه روی در معیشت و زندگی اقتصادی، از اوصاف بندگان خالص خدا

و الذین إذا أنفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قوامًا

«ذلک» اشاره است به آنچه که در آغاز آیه شریفه ذکر شد (یعنی، اسراف و اقتار) و «قوام» به معنای عدل و راه میانه و وسط است.

3 ـ افراط و زیاده روی در هر کاری ـ حتی در امور خیریه چون بخشش ـ امری مذموم و ناپسند

و الذین إذا أنفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قوامًا

4 ـ تشویق خداوند به رعایت اعتدال و میانه روی و پرهیز از اسراف و سخت گیری در مصرف اموال برای زندگی شخصی و یا بخشش به دیگران

و الذین إذا أنفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قوامًا

5 ـ «محمدبن سنان عن أبی الحسن(ع) فی قول اللّه عزّوجلّ «و کان بین ذلک قواماً» قال القوام هو المعروف «علی الموسع قدره و علی المقتر قدره متاعاً بالمعروف حقّاً علی المحسنین» علی قدر عیاله و مؤونتهم التی هی صلاح له و لهم...;

محمدبن سنان از امام رضا(ع) در باره قول خدای ـ عزّوجل ـ «و کان بین ذلک قواماً» روایت نموده است که فرمود: «قوام» همان «معروف» است که در این آیه آمده است: «علی الموسع قدره و علی المقتر قدره متاعاً بالمعروف...» [;یعنی، خرج کردن] باید به میزان عائله و مخارج آنها باشد، که در جهت صلاح خرج کننده و عائله او است». 1ـ کافی، ج 4، ص 56، ح 8; نورالثقلین، ج 4، ص 29، ح 106.

6 ـ «فی مجمع البیان فی قوله: «و الذین إذا أنفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا» ... و روی عن معاذ أنّه قال: سألت رسول اللّه عن ذلک فقال: من أعطی فی غیر حقّ فقد أسرف و من منع عن حقّ فقد قتر;

در مجمع البیان در باره قول خدا «والذین إذا أنفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا» آمده است که معاذ گوید: از رسول خدا(ص) معنای این آیه را پرسیدم؟ فرمود: کسی که چیزی را در غیر مصیر حق بدهد، اسراف کرده و کسی که دیگری را از حقی منع کند، تنگ گرفته است». 1ـ مجمع البیان، ج 7، ص 280; نورالثقلین، ج 4، ص 31، ح 109 و 110.

اسراف

اهمیت اجتناب از اسراف 1، 4

افراط

سرزنش افراط 3

انفاق

اعتدال در انفاق 6; افراط در انفاق 3; اهمیت اعتدال در انفاق 4

بندگان خدا

اعتدال بندگان خدا 1، 2; روش زندگی بندگان خدا 1، 2; صفات بندگان خدا 1، 2

خدا

تشویقهای خدا 4

روایت 5، 6

زندگی

اهمیت اجتناب از سختگیری در زندگی 1، 4; اهمیت اعتدال در زندگی 4; مراد از اعتدال در زندگی 5

عمل

عمل ناپسند 3