تفسیر آیات قرآن کریم – سوره توبه – آیه ۶۶ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

لاَ تَعْتَذرُواْ قَدْ کَفَرْتُم بَعْدَ إِیمَانِکُمْ إِن نَّعْفُ عَن طَآئِفَةٍ مِّنکُمْ نُعَذِّبْ طَآئِفَةً بأَنَّهُمْ کَانُواْ مُجْرِمِینَ

عذر نیاورید قطعاً شما بعد از ایمانتان کافر شده اید، اگر از گروهی از شما بگذریم گروهی دیگر را چون مجرمند عذاب خواهیم کرد.

 

1 ـ عذرخواهی منافقان صدر اسلام از عملکرد ناشایست خود، پس از افشای اسرار خائنانه شان

لا تعتذروا قد کفرتم بعد إیمنکم

 

2 ـ پذیرفته نشدن عذر منافقان استهزاکننده به اسلام و پیامبر(ص)

کنتم تستهزءون. لا تعتذروا قد کفرتم بعد إیمنکم

 

3 ـ برملا شدن کفر منافقان صدر اسلام، در پی توطئه آنان علیه اسلام و پیامبر(ص)

لا تعتذروا قد کفرتم بعد إیمنکم

 

4 ـ منافقان صدر اسلام، گروهی بودند که در آغاز به اسلام ایمان آوردند ولی بعداً به کفر گرویده و مرتد شدند.

لا تعتذروا قد کفرتم بعد إیمنکم

 

5 ـ کفر منافقان، پس از ایمان ظاهریشان، مانع پذیرفته شدن عذر آنان است.

لا تعتذروا قد کفرتم بعد إیمنکم

 

6 ـ عذر منافقان، عذر بدتر از گناه و مایه برملا شدن کفر باطنی آنان بود.

إنما کنا نخوض و نلعب ... لا تعتذروا قد کفرتم بعد إیمنکم

 

7 ـ اعلام امکان بخشیده شدن برخی از منافقان از سوی خداوند و وعده عذاب و کیفر حتمی برای برخی دیگر از آنان

إن نعف عن طائفة منکم نعذب طائفة

 

8 ـ سردمداران جریان نفاق و عاملان اصلی جرم و تبهکاری در جامعه، غیر قابل بخشش و مستحق مجازات

إن نعف عن طائفة منکم نعذب طائفة بأنهم کانوا مجرمین

تعلیل عذاب دسته ای از منافقان، به اینکه اینان گروه مجرم و تبهکارند ـ در برابر عفو گروهی دیگر ـ می تواند گویای این حقیقت باشد که: سردمداران جریان نفاق و عاملان اصلی جرم، شایسته بخشش نبوده و باید مجازات شوند.

 

9 ـ غیر قابل بخشش بودن کیفر برخی از منافقان، به دلیل مداومت و استمرار آنان بر انجام جرم و خطا

إن نعف عن طائفة منکم نعذب طائفة بأنهم کانوا مجرمین

برداشت فوق با توجّه به این است که «بأنهم ... » تعلیل «نعذب» می باشد و «هم کانوا مجرمین» افاده استمرار می کند.

 

10 ـ اعلام امکان بخشیده شدن برخی از منافقان از سوی خداوند، به دلیل مداومت نداشتن آنان بر ارتکاب جرایم

إن نعف عن طائفة منکم نعذب طائفة بأنهم کانوا مجرمین

 

از اینکه خداوند علت بخشیده نشدن عده ای از منافقان را، استمرار آنان بر جرم بیان کرده، استفاده می شود که بخشیده شدن گروه دیگر، به دلیل مداومت نداشتن آنان بر ارتکاب جرایم است.

 

11 ـ استمرار و مداومت بر جرم، مانع پذیرفته شدن توبه و عذرخواهی انسان از درگاه الهی

لا تعتذروا ... نعذب طائفة بأنهم کانوا مجرمین

 

12 ـ منافقان، دارای گروههای متفاوت و مراتب مختلف، در خباثت و ارتکاب جرایم

إن نعف عن طائفة منکم نعذب طائفة بأنهم کانوا مجرمین

 

13 ـ جرایم انسان، منشأ اصلی کیفر و عذاب الهی

نعذب طائفة بأنهم کانوا مجرمین

 

14 ـ منافقان توطئه گر، مستحق کیفر و مجازات دنیوی اند و عدم اعمال آن نسبت به برخی از آنان از جانب خداوند، به اقتضای مصلحت است.*

إن نعف عن طائفة منکم نعذب طائفة بأنهم کانوا مجرمین

مراد از عفو و عذاب، می تواند بخشش و کیفر دنیوی باشد نه اخروی ; در این صورت به حکم عقل، عفو از یک گروه به خاطر مصلحتی صورت گرفته است.

 

15 ـ افعال الهی، دارای علت و حکمت

نعذب طائفة بأنهم کانوا مجرمین

 

16 ـ مسدود نبودن راه بازگشت به خداوند، برای منافقان

إن نعف عن طائفة

برداشت فوق بر این اساس است که مراد از «عفو» بخشش گناهان منافقان باشد ـ اعم از بخشش دنیوی و اخروی ـ که در این صورت، آیه با بیان امکان «عفو»، راه را برای بازگشت آنان باز گذارده است.

 

17 ـ نقش پیامبر(ص) و رهبر جامعه اسلامی در عفو گروهی از منافقان بر اساس مصالح و کیفر گروهی دیگر

إن نعف ... نعذب

با توجّه به اینکه مراد از عفو و عذاب، می تواند بخشش و کیفر دنیوی باشد، و نیز با الغای خصوصیت و تعمیم دادن صدور حکم عفو و مجازات به رهبر جامعه اسلامی مطلب فوق را می توان استفاده کرد.

 

18 ـ از امام باقر(ع) درباره سخن خدا: «لا تعتذروا قد کفرتم بعد إیمانکم» روایت شده که فرمود: هؤلاء قوم کانوا مؤمنین صادقین ارتابوا و شکوا و نافقوا بعد ایمانهم ... ;(1)

اینان گروهی از مؤمنان راستینی بودند که دچار شک و تردید گردیده و پس از ایمان گرفتار نفاق شدند ... ».

اسلام:

استهزاگران اسلام 2 ; تاریخ صدر اسلام 4

توبه:

موانع قبول توبه 11

جرایم:

آثار تداوم جرایم 9، 11 ; آثار جرایم 13 ; جرایم غیر قابل عفو 8

خدا:

آمرزشهای خدا 7، 10 ; حکمت در افعال خدا 15 ; عذابهای خدا 13 ; وعیدهای خدا 7

روایت: 18

رهبران دینی:

اختیارات رهبران دینی 17 ; رهبران دینی و منافقان 17

عذاب:

موجبات عذاب 13

عذر:

عذر بدتر از گناه 6 ; موانع قبول عذر 11

کفر:

آثار کفر 5

کیفر:

مستحقان کیفر 8 ; مستحقان کیفر دنیوی 14

گناه:

آثار اصرار بر گناه 9، 11

مجازات:

مصلحت در اجرای مجازات 14

مجرمان:

کیفر مجرمان 8

محمّد(ص):

اختیارات محمّد(ص) 17 ; استهزاگران محمّد(ص) 2 ; محمّد(ص) و منافقان 17

مسلمانان:

نفاق در مسلمانان صدر اسلام 18

منافقان:

آمرزش منافقان 7، 10 ; ارتداد منافقان صدر اسلام 4 ; اسلام منافقان صدر اسلام 4 ; افشای راز منافقان 1 ; افشای منافقان 3 ; توطئه منافقان 3 ; حتمیت عذاب منافقان 7 ; رد عذر منافقان استهزاگر 2 ; زمینه افشای منافقان 6 ; عذرخواهی منافقان 6 ; عذرخواهی منافقان صدر اسلام 1 ; عفو منافقان 17 ; عمل ناپسند منافقان 1 ; کفر منافقان 3، 4، 5، 6 ; کیفر دنیوی منافقان 14 ; کیفر منافقان 9، 17 ; کیفر منافقان توطئه گر 14 ; گروههای منافقان 12 ; منافقان مجرم 12 ; منافقان و اسلام 3 ; منافقان و توبه 16 ; منافقان و محمّد(ص) 3 ; موانع قبول عذر منافقان 5

نظام جزایی: 17

نفاق:

کیفر رهبران نفاق 8

 

پی نوشت ها :

1. تفسیر قمی، ج 1، ص 300 ; نورالثقلین، ج 2، ص 238، ح 225.