تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مائده – آیه ۶۶ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِیلَ وَمَا أُنزلَ إِلَیهِم مِّن رَّبِّهِمْ لأکَلُواْ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِم مِّنْهُمْ أُمَّةٌ مُّقْتَصِدَةٌ وَکَثِیرٌ مِّنْهُمْ سَاء مَا یَعْمَلُونَ
و اگر آنان تورات و انجیل و آنچه را که از جانب پروردگارشان به سویشان نازل شده است برپا می داشتند از [برکات] بالای سرشان (آسمان) و زیر قدم هایشان (زمین) بهره مند می شدند. گروهی از آنان امّتی میانه رو هستند و بسیاری از آنان آنچه انجام می دهند ناهنجار است.
1 دعوت خداوند از اهل کتاب به اقامه تورات، انجیل و سایر معارف و تعالیم الهی
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل و ما أنزل الیهم
2 بهره مندی اهل کتاب از نعمتهای آسمانی و زمینی، در صورت باور به معارف تورات و انجیل و عمل به احکام آنها به همراه دیگر تعالیم نازل شده بر آنان
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل و ما أنزل الیهم من ربهم لاکلوا من فوقهم
«اقامة» به معنای برپایی چیزی و یا کاری است با تمام شرایط آن و اقامه کتب آسمانی، باور به معارف آن و انجام تمامی تکالیف آنهاست.
3 بسیاری از اهل کتاب، مردمی بی اعتنا به تورات، انجیل و دیگر تعالیم نازل شده بر آنان
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل و ما أنزل الیهم
4 اهل کتاب فاقد انگیزه کافی برای برپا داشتن تورات و انجیل و دیگر کتب آسمانی
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل
بیان شرط با کلمه «لو» حکایت از آن دارد که اقامه تورات و انجیل از سوی اهل کتاب، امری بعید و به دور از انتظار است.
5 گرفتاری اهل کتاب در تنگناهای اقتصادی، پیامد بی اعتنایی آنان به کتب آسمانی و فرامین الهی
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل ... لاکلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم
6 بپاداشتن کتب آسمانی و فرامین الهی در جامعه، موجب رفاه اقتصادی و بهره مند شدن از نعمتهای الهی
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل ... لاکلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم
7 نقش برپایی کتب آسمانی در نزول باران و دیگر مواهب آسمانی و رویش گیاهان و دستیابی به دیگر نعمتهای زمین
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل ... لاکلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم
8 کتب آسمانی، مشتمل بر رهنمودهای اقتصادی و راهگشای تأمین نیازهای جامعه*
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل و ما أنزل الیهم من ربهم لاکلوا
ترتب رفاه اقتصادی بر عمل به تورات و انجیل می تواند به این معنا باشد که خداوند به عنوان پاداش، برکتهای زمین و آسمان را به روی عمل کنندگان بگشاید و می تواند به این معنا باشد که در خود تورات و انجیل رهنمودهایی است ه عمل به آنها رونق اقتصادی را برای جامعه در پی دارد. برداشت فوق بر اساس معنای
دوم است.
9 تورات و انجیل، هماهنگ و مکمل یکدیگر*
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل
عطف انجیل بر تورات با حرف «واو» می رساند که اقامه هر یک به تنهایی نمی تواند سعادت دنیوی اهل کتاب را در پی داشته باشد.
10 ارزشمندی رفاه اقتصادی جامعه از دیدگاه ادیان الهی
لاکلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم
چنانچه رفاه اقتصادی که از جمله «لاکلوا ..»به دست می آید ارزشمند نبود، آن را به عنوان نتیجه ای برای اقامه کتب آسمانی ذکر نمی کرد.
11 لزوم تلاش برای محور قرار دادن کتب آسمانی در کلیه شؤون جامعه
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل و ما أنزل الیهم من ربهم
اقامه کتب آسمانی به معنای ادای کامل حق آنها و کنایه از حضور تعالیم آنها در تمامی شؤون زندگی است.
12 بهره مندی یهود و نصارا از تعالیم و معارفی آسمانی علاوه بر تورات و انجیل
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل و ما أنزل الیهم من ربهم
مراد از «ما انزل الیهم» می تواند کتابهایی همانند زبور و ... باشد که خداوند بر پیامبران بنی اسرائیل نازل کرده است.
13 وجود تورات و انجیل بدون تحریف و دگرگونی تا زمان پیامبر (ص)*
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل
به نظر می رسد مراد از تورات و انجیل در آیه مورد بحث همان تورات وانجیل بوده که در دسترس اهل کتاب قرار داشته است.
14 اهل کتاب وظیفه دار ایمان به قرآن و اقامه آن د تمام شؤون زندگی*
و لو انهم اقاموا ... ما أنزل الیهم من ربهم
می توان گفت مراد از «ما انزل الیهم»، قرآن است و کلمه «الیهم» بیانگر این معناست که اهل کتاب باید خود را از مخاطبان قرآن بدانند.
15 نزول کتب آسمانی و تعالیم الهی، نمودی از ربوبیت خداوند نسبت به بندگان
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل و ما أنزل الیهم من ربهم
گزینش کلمه «رب»، مبین ارتباط نازل کردن کتب آسمانی با ربوبیت الهی است.
16 جمعی از اهل کتاب، مردمی متعادل و متعهد به کتب آسمانی خویش
و لو انهم اقاموا التوریة ... منهم امة مقتصدة
«مقتصدة» از مصدر اقتصاد به معنای اعتدال در اعمال و رفتار است و مراد از آن به دلیل «لو انهم اقاموا التوریة ...» تعهد به تورات و انجیل و عمل به احکام آنهاست.
17 متعهدان به کتب آسمانی از قبایل اهل کتاب، گروهی هماهنگ و دارای هدفی مشترک
منهم امة مقتصدة
«امة» به معنای گروهی است که دارای مقصد و هدفی مشترک باشند.
18 تشکیل امت (جامعه هماهنگ) شرط لازم برای برپایی کتب آسمانی و احکام الهی
و لو انهم اقاموا التوریة ... منهم امة مقتصدة
یاد کردن از متعهدان به کتب آسمانی با کلمه «امة» می تواند اشاره به این باشد که موفقیت آنان رهین هماهنگیشان است.
19 لزوم پیشه ساختن روش متعادل و بدور از افراط و تفریط در زندگی
منهم امة مقتصدة
اگر چه مراد از اقتصاد عمل به احکام الهی است ولی انتخاب واژه «مقتصد» برای رساندن این معناست که اعتدال در امور، خود امری پسندیده و مورد ترغیب خداوند است.
20 فرامین و رهنمودهای کتب آسمانی، متعادل و بدور از هرگونه افراط و تفریط
و لو انهم اقاموا التوریة ... منهم امة مقتصدة
21 یادکرد از عناصر صالح یک امت به هنگام سرزنش از ناصالحان ایشان، امری لازم و پسندیده
و لو انهم اقاموا التوریة ... منهم امة مقتصدة و کثیر منهم ساء ما یعملون
22 بسیاری از اهل کتاب در عصر پیامبر (ص) دارای اعمال و رفتاری ناپسند
و کثیر منهم ساء ما یعملون
23 بی اعتنایی اهل کتاب به کتب آسمانی خویش، کرداری نکوهیده و ناپسند
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل ... و کثیر منهم ساء ما یعملون
24 فراوانی رهروان یک راه هرگز نشانه سلامت آن راه نیست.
و کثیر منهم ساء ما یعملون
25 بهره مندی یهود و نصارا از نعمتهای بیکران خداوند، در گرو برپا داشتن حکومت و ولایت الهی
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل ... لاکلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم
امام باقر (ع) در توضیح آیه فوق فرمود: الولایة.(1)
1. کافی، ج 1، ص 413، ح 6; نورالثقلین، ج 1، ص 650، ح 485.
26 تنها یک فرقه از هفتاد و یک فرقه یهود و یک گروه از هفتاد و دو گروه نصارا، معتدل و متعهد به کتاب آسمانی خویشند.
و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل ... و کثیر منهم ساء ما یعملون
از رسول خدا (ص) روایت شده: تفرقت امة موسی علی احدی و سبعین ملة (فرقة) سبعون منها فی النار و واحدة فی الجنة و تفرقت امة عیسی علی اثنین و سبعین فرقة احدی و سبعون فرقة فی النار و واحدة فی الجنة ... حضرت علی (ع) هرگاه این حدیث را از رسول خدا (ص) نقل می کرد، این آیه را قرائت می فرمود: و لو ان اهل الکتاب امنوا ... و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل ... منهم ساء ما یعملون(1)
ارزیابی:
ملاک ارزیابی 20، 24
اعتدال:
اهمیّت اعتدال 16، 19، 20
اقتصاد:
زمینه تضیق اقتصاد ی 5 ; زمینه توسعه اقتصاد ی 7 ; عوامل توسعه اقتصاد ی 6
اکثریت:
ارزش اکثریت 24
امتها:
اهمیت تشکیل امتها 18
انجیل:
در صدر اسلام 13 ; تعالیم انجیل 2 ; عمل به انجیل 2
اهل کتاب:
اقلیت اهل کتاب 16 ; اکثریت اهل کتاب 3، 22 ; انگیزه اهل کتاب 4 ; اهل کتاب صدر اسلام 22 ; اهل کتاب و انجیل 1، 2، 3، 4 ; اهل کتاب و تعالیم دین 3 ; اهل کتاب و تورات 1، 2، 3، 4 ; اهل کتاب و کتب آسمانی 4، 16، 17، 23 ; عمل ناپسند اهل کتاب 22، 23 ; متعهدان اهل کتاب 16، 17 ; مسؤولیت اهل کتاب 14
ایمان:
به قرآن 14 ; متعلق ایمان 14
باران:
زمینه نزول باران 7
بدکاران:
سرزنش بدکاران 21
تورات:
تعالیم تورات 12 ; تورات در صدر اسلام 13 ; تورات و انجیل 9 ; عمل به تورات 2
جامعه:
نیازهای مادی جامعه 8
حق:
روش تشخیص حق 24
حکومت:
برپایی حکومت صالح 25
خدا:
آثار اعراض از اوامر خدا 5 ; دعوت خدا 1 ; ربوبیت خدا 15 ; عمل به اوامر خدا 6 ; نعمتهای خدا 6، 25
دین:
و اقتصاد 8، 10 ; دین و جامعه 11 ; دین و رفاه 10 ; دین و عینیت 8، 11، 14 ; عمل به تعالیم دین 1، 2
رفاه:
ارزش رفاه 10 ; عوامل رفاه 6
روایت: 25، 26
روزی:
زمینه تضییق روزی 5 ; شرایط وسعت روزی 25
زندگی:
اعتدال در زندگی 19
صالحان:
ذکر خیر صالحان 21
عدد هفتاد و دو: 26
قرآن:
عمل به قرآن 14
کتب آسمانی:
آثار اعراض از کتب آسمانی 5 ; اعتدال کتب آسمانی 20 ; اعراض از کتب آسمانی 23 ; تعالیم کتب آسمانی 8، 20 ; عمل به کتب آسمانی 6، 7، 18 ; نزول کتب آسمانی 15 ; نقش کتب آسمانی 11 ; هماهنگی کتب آسمانی 9
گیاهان:
زمینه رویش گیاهان 7
مسیحیان:
روزی مسیحیان 25 ; فرقه های مسیحیان 26 ; متعهدان مسیحیان 26 ; مسیحیان و انجیل 12 ; مسیحیان و تعالیم آسمانی 12 ; مسیحیان و تورات 12
نعمت:
موجبات نعمت 2
ولایت:
اهمیّت ولایت 25
یهود:
روزی یهود 25 ; فرقه های یهود 26 ; متعهدان یهود 26 ; یهود و انجیل 12 ; یهود و تعالیم آسمانی 12 ; یهود و تورات 12
تصاویر ضمیمه
