تفسیر آیات قرآن کریم – سوره توبه – آیه ۵۷ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

لَوْ یَجِدُونَ مَلْجَأً أَوْ مَغَارَاتٍ أَوْ مُدَّخَلاً لَّوَلَّوْاْ إِلَیْهِ وَهُمْ یَجْمَحُونَ

اگر پناهگاه یا غارها یا نهانگاهی بیابند، [برای فرار از جهاد]شتابان به سوی آن روی می آورند.

1 ـ منافقان (پس از جنگ تبوک)، در صورت یافتن پناهگاه یا غار و یا روزنی در زمین، حاضر به گریختن سریع از جامعه اسلامی بودند.

لو یجدون ملجئاً أو مغرت أو مدّخلا لولّوا إلیه

«ملجأ» به معنای پناهگاه است و «مغارات» جمع «مغارة» یعنی شکافهای کوه و «مدّخل» به روزنه و منفذی گفته می شود که بتوان در آن پنهان شد.

2 ـ عدم امکان گریز از جامعه اسلامی برای منافقان صدر اسلام، عامل رو آوردن آنان به سوگند دروغ برای مؤمن جلوه دادن خود

و یحلفون باللّه إنهم لمنکم ... لو یجدون ملجئاً ... لولّوا إلیه

3 ـ دشمنی سخت منافقان با اسلام و نفرت شدید آنان از جامعه اسلامی

لو یجدون ملجئاً أو مغرت أو مدّخلا لولّوا إلیه

4 ـ منافقان صدر اسلام، در صدد پناهندگی به بیگانگان، فرار به نقاط دور افتاده و زندگی در مخفیگاهها بودند.

لو یجدون ملجئاً أو مغرت أو مدّخلا لولّوا إلیه

کلمات «ملجأ»، «مغارات» و «مدّخلاً» می تواند ناظر به مطلب فوق باشد.

5 ـ محیط جامعه اسلامی، محیطی بسیار سخت و غیر قابل تحمل و دشوار برای منافقان

لو یجدون ملجئاً ... لولّوا إلیه و هم یجمحون

«جُموح» (مصدر یجمحون) به معنای به سرعت دویدن و به پشت سر نگاه نکردن است. اینکه اگر منافقان پناهگاهی می یافتند بی درنگ و بدون اینکه پشت سرشان را بنگرند به آن پناه می بردند، نشان می دهد که زندگی برای آنان در جامعه اسلامی بسیار نگران کننده و دشوار بوده است.

6 ـ رنج و اضطراب منافقان در جامعه اسلامی، با وجود داشتن مال و فرزند بسیار، نمودی از عذاب دنیوی آنان*

فلا تعجبک أمولهم و لا أولدهم إنما یرید اللّه لیعذبهم بها فی الحیوة الدنیا ... لو یجدون ملجئاً ... و هم یجمحون

برداشت فوق بدین احتمال است که بیان زندگی دشوار منافقان، نمودی از عذاب دنیوی آنان باشد که در آیات قبل ذکر شده است.

7 ـ علاقه و تلاش شدید منافقان به یافتن پناهگاه و محل مناسب برای زندگی (خارج از محیط اسلامی) دلیل بی ایمانی و همگام نبودنشان با مؤمنان

و ما هم منکم ... لو یجدون ملجئاً ... لولّوا إلیه و هم یجمحون

جمله «لو یجدون ... » می تواند به منزله دلیل و ارائه شاهدی برای «و ما هم منکم» در آیه قبل باشد.

اسلام:

تاریخ صدر اسلام 1، 2، 4 ; دشمنان اسلام 3

عذاب:

عذاب دنیوی 6

غزوه تبوک:

منافقان پس از غزوه تبوک 1

منافقان:

اضطراب منافقان 6 ; امکانات مادی منافقان 6 ; پناه جویی منافقان 1، 7 ; پناه جویی منافقان صدر اسلام 4 ; تلاش منافقان 7 ; دشمنی منافقان 3 ; دلایل بیایمانی منافقان 7 ; سوگند دروغ منافقان 2 ; عذاب دنیوی منافقان 6 ; عوامل دروغگویی منافقان صدر اسلام 2 ; فرار منافقان از جامعه اسلامی 7 ; منافقان و جامعه اسلامی 5، 6 ; منافقان و مؤمنان 7 ; منافقان و مسلمانان 3 ; نفاق منافقان صدر اسلام 2

منافقان مدینه: 1