تفسیر آیات قرآن کریم – سوره بقره – آیه ۱۲۲ - کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اذْکُرُواْ نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَأَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَی الْعَالَمِینَ

ای بنی اسرائیل! به یاد آورید نعمت های مرا که بر شما انعام کردم و اینکه شما را بر جهانیان برتری دادم.

1 - خداوند، درگذشته بنی اسرائیل را از نعمتهای گرانقدر بهره مند ساخته بود.

یبنی إسرءیل اذکروا نعمتی التی أنعمت علیکم

کلمه «نعمت» به صورت مفرد آمده است; مراد از آن می تواند نعمتی خاص همانند بعثت موسی(ع) باشد و می تواند مراد از آن جنس نعمت باشد که در این صورت شامل نعمتهای متعددی است که خداوند به بنی اسرائیل ارزانی داشته بود. نسبت دادن نعمت به خداوند با اضافه کلمه «نعمت» به «یاء» متکلم، حاکی از شرافت آن نعمت و یا نعمتهاست.

2 - خداوند، ارزانی کننده نعمت بر بندگان خویش است.

نعمتی التی أنعمت علیکم

3 - خداوند، از بنی اسرائیل خواست تا نعمتهای او را یاد کرده و همواره آنها را به خاطر داشته باشند.

یبنی إسرءیل اذکروا نعمتی التی أنعمت علیکم

4 - بنی اسرائیل، جماعتی دارای ترکیب قومی و قبیله ای تا عصر نزول قرآن

یبنی إسرءیل

5 - بنی اسرائیل، از مخاطبان قرآن و موظف به پیروی از آن

یبنی إسرءیل اذکروا

6 - هدف از لزوم یاد کردن نعمتها، یاد خدا بودن و نعمتها را از جانب او دانستن است.

اذکروا نعمتی التی أنعمت علیکم

توصیف «نعمت» به اینکه خداوند آنها را ارزانی کرده است (أنعمت علیکم) اشاره به این معنا دارد که: یاد کردن نعمت باید وسیله ای باشد برای یاد کردن بخشنده نعمت.

7 - خداوند، بنی اسرائیل را در برهه ای از تاریخ، بر همه مردمان برتری داد.

و أنّی فضلتکم علی العلمین

کلمه «عالمین» بر همه هستی و گاهی به همه موجودات دارای عقل و شعور اطلاق می گردد و احیاناً کاربرد آن خصوص انسانهاست. به نظر می رسد مراد از آن در آیه شریفه - به مناسبت حکم و موضوع - انسانها باشد.

8 - برتری بنی اسرائیل بر همه مردم، از نعمتهای گران سنگ الهی بر بنی اسرائیل

اذکروا نعمتی التی أنعمت علیکم و أنّی فضلتکم علی العلمین

برداشت فوق مبتنی بر این است که عطف «أنّی فضلتکم» بر «نعمتی» عطف خاص بر عام و یا عطف تفسیری باشد.

9 - بنی اسرائیل، در صورت یادآوری نعمتهای گران سنگ الهی و بررسی علتهای فضیلتشان در اعصار گذشته، زمینه های ایمان به پیامبر(ص) را در خویش، شکوفا خواهند کرد.

و من یکفر به فأولئک هم الخسرون. یبنی إسرءیل اذکروا نعمتی

به نظر می رسد توصیه به یادآوری نعمتهای خدادادی، پس از بیان خطر کفرورزی به پیامبر(ص) و قرآن، ارائه رهنمودی باشد برای ایجاد زمینه ایمان.

10 - به یادداشتن نعمتها و از خدا دانستن آنها، دارای نقشی بسزا در هدایت آدمی

یبنی إسرءیل اذکروا نعمتی التی أنعمت علیکم

ایمان:

زمینه ایمان به محمّد(ص) 9

بنی اسرائیل:

برتری بنی اسرائیل 7، 8، 9; تاریخ بنی اسرائیل 1، 4، 7; زمینه اسلام بنی اسرائیل 9; ساختار اجتماعی بنی اسرائیل 4; قوم بنی اسرائیل 4; مسؤولیت بنی اسرائیل 3، 5; نعمتهای بنی اسرائیل 1، 8، 9

خدا:

افعال خدا 7; عطایای خدا 2; نعمتهای خدا 1، 2، 8

ذکر:

آثار ذکر نعمتهای خدا ذکر 9، 10; ذکر خدا 6; ذکر نعمت 3; فلسفه ذکر نعمت 6

قرآن:

تبعیت از قرآن 5; مخاطبان قرآن 5

نعمت:

منشأ نعمت 6، 10

هدایت:

عوامل هدایت 10