تفسیر قرآن کریم – سوره طه – آیه 81 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

کُلُوا مِن طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَلَا تَطْغَوْا فِیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبی وَمَن یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبی فَقَدْ هَوَی

از خوردنی های مطبوع ـ که روزیِ شما کردیم ـ بخورید و در مورد آن [از حدود شرعی] تجاوز نکنید که خشم من بر شما واقع شود و کسی که خشم من بر او واقع شود حتماً سقوط می کند.

1 - «منّ و سلوی»، عطیه الهی به بنی اسرائیل و از روزی های پاکیزه و گوارا

و نزّلنا علیکم المنّ والسلوی . کلوا من طیّبـت ما رزقنـکم

طیب، چیزی است که قوای حسی و نفس آدمی از آن لذت ببرد (مفردات راغب). «طاب»; یعنی، لذیذ و پاکیزه شد (قاموس). البته یکی از معانی «طیّب»، «حلال» است، ولی چون همه رزق های الهی حلال می باشد، معنایی که مفهوم آن تقسیم رزق به حلال و حرام است، معنای مناسبی نخواهد بود.

 

2 - بهره گیری از رزق های گوارا و پاکیزه، توصیه خداوند به بنی اسرائیل

 

کلوا من طیّبـت ما رزقنـکم

 

3 - توجه به بهداشت و تغذیه سالم در آیین موسی(ع)

 

کلوا من طیّبـت ما رزقنـکم

 

4 - خوردنی ها، رزق و عطیه الهی است.

 

کلوا من طیّبـت ما رزقنـکم

 

5 - خداوند، روزی دهنده انسان ها است.

 

رزقنـکم

 

6 - روزی های الهی، مواهبی پاکیزه و خوشگوار برای انسان

 

طیّبـت ما رزقنـکم

اضافه «طیّبات» به «ما رزقناکم» ممکن است بیانیه بوده و گویای این نکته باشد که هر آنچه به شما روزی داده ایم، طیّب و پاکیزه است.

 

7 - تحریم نعمت ها و موهبت های الهی بر خویش، عملی ناروا و پرهیزی نابه جا است.

 

کلوا من طیّبـت ما رزقنـکم

توصیه به استفاده کردن از طیبات، برتری این کار را در برابر ریاضت های افراطی نشان می دهد.

 

8 -  جواز بهره گیری از روزی ها و امکانات، درگرو تناسب آن با طبع انسان است.

 

کلوا من طیّبـت ما رزقنـکم

 

9 - بهره بردن از نعمت های الهی و بی مصرف نگذاشتن آنها، هدف اصلی از اعطای آنها است.

 

کلوا من طیّبـت ما رزقنـکم

«ما رزقناکم» عنوانی است که به منزله تعلیل برای «کلوا» و توجیه گر مخاطب، به ضرورت استفاده کردن از نعمت است و حکایت از این دارد که ما این رزق را به شما داده ایم که خوراک شما باشد; پس از مصرف آن دریغ نورزید.

 

10 - اصل و قاعده اولیه در خوراکی های مطبوع، حلیت است.

 

کلوا من طیّبـت ما رزقنـکم

 

11 - منزل گاه بنی اسرائیل ـ پس از عبور از دریا ـ فاقد امکانات تغذیه سالم و دارای مواد غذایی بد خوراک و مغایر با طبع انسان بود.

 

کلوا من طیّبـت ما رزقنـکم و لاتطغوا فیه

 

12 - تجاوز نکردن از مرز تعادل و مقررات الهی در استفاده از نعمت ها، توصیه خداوند به بنی اسرائیل

 

کلوا من طیّبـت ... و لاتطغوا فیه

 

13 - لزوم حفظ تعادل و حد و مرز در استفاده از نعمت های الهی و پرهیز از ناسپاسی و اسراف و تبذیر در آن

 

کلوا من طیّبـت ما رزقنـکم و لاتطغوا فیه

از مصادیق مهم و بارز طغیان گری در مورد نعمت ها، کفران، ناسپاسی، اسراف و تبذیر است.

 

14 - استفاده و بهره بردن از نعمت ها و ارزاق الهی، احکام و مقررات ویژه ای دارد.

 

کلوا من طیّبـت ... و لاتطغوا فیه

طغیان، تجاوز از حد است. نهی شدن بنی اسرائیل از طغیان در استفاده از طیبات، حکایت از آن دارد که استفاده از طیبات، دارای حد و مرز و مقرراتی است که خروج از آنها، طغیان به شمار می آید.

 

15 - وجود زمینه های خطرناک برای طغیان گری، در خوردنی ها

 

کلوا ... و لاتطغوا فیه

ضمیر در «فیه» ممکن است به مصدر برگرفته شده از فعل «کلوا» (یعنی «أکل») بازگردد و ممکن است «ما» در «ما رزقناکم» به اعتبار ارتباط با فعل «کلوا» مرجع ضمیر باشد. در هر صورت می توان به برداشت یاد شده دست یافت.

 

16 - طغیان گری در مورد نعمت های خداوند، خطری در کمین جوامع رها شده از حاکمیت ستم گران

 

أنجینـکم من عدوّکم ... کلوا ... لاتطغوا فیه

نهی شدن بنی اسرائیل از طغیان گری، پس از عبور آنان از دریا و نجات از ستم و حاکمیت فرعونیان مطرح شده است. طرح این مسأله در آن موقعیت، گویای وجود زمینه هایی برای طغیان گری در آن شرایط است.

 

17 - طغیان گری در استفاده از نعمت ها (ناسپاسی، اسراف و...)، زمینه ساز فرا رسیدن غضب الهی و سیطره یافتن آن بر انسان است.

 

کلوا ... و لاتطغوا فیه فیحلّ علیکم غضبی

«یحلّ»; یعنی، «ینزل» و نزول و اقامت غضب، کنایه از استقرار کامل آن است.

 

18 - سقوط و هلاکت، سرنوشت حتمی افراد و جوامعی است که مورد غضب خداوند قرار گرفته اند.

 

و من یحلل علیه غضبی فقد هوی

 

19 - طغیان در مورد نعمت های خداوند و خروج از مرز تعادل، گناهی است بس بزرگ.

 

و لاتطغوا ... و من یحلل علیه غضبی فقد هوی

غضب خداوند بر طغیان گران در مورد نعمت ها، نشانه بزرگی گناه آنان است.

 

20 - «عن بعض أصحابنا قال: کنت فی مجلس أبی جعفر(ع) إذ دخل علیه عمروبن عبید فقال له: جعلت فداک قول اللّه تبارک و تعالی : «و من یحلل علیه غضبی فقد هوی» ما ذلک الغضب؟ فقال أبوجعفر(ع): هو العقاب، یاعمرو انّه من زعم انّ اللّه قد زال من شیء إلی شیء فقد وصفه صفة مخلوق و أنّ اللّه تعالی لایستفزه شیء فیغیّره;

 

راوی گوید: در مجلس امام باقر(ع) بودم که عمروبن عبید وارد شد، پس به آن حضرت گفت: فدایت شوم سخن خداوند ـ تبارک و تعالی ـ «و من یحلل علیه غضبی فقد هوی» مراد از این غضب چیست؟ فرمود: آن عقاب است ای عمرو! همانا کسی که گمان کند خداوند از حالی به حالی دیگر می شود، پس او را به صفت مخلوق توصیف کرده است و خدای تعالی را چیزی تحریک نمی کند تا در او تغییر ایجاد کند».(1)

اسراف

آثار اسراف 17; اهمیت اجتناب از اسراف 13; گناه اسراف 19

انسان

طبع انسان 8

بنی اسرائیل

تاریخ بنی اسرائیل 11; توصیه به بنی اسرائیل 2، 12; روزی بنی اسرائیل 1، 2 ; طیبات بنی اسرائیل 1; مسکن بنی اسرائیل 11; نعمتهای بنی اسرائیل 1

تجاوز

اجتناب از تجاوز 12

جامعه

         آسیب شناسی اجتماعی 16

خدا

توصیه های خدا 2، 12; رازقیت خدا 4، 5; زمینه غضب خدا 17; فرجام مغضوبان خدا 18; فلسفه نعمتهای خدا 9; مراد از غضب خدا 20; نعمتهای خدا 1، 6; هلاکت مغضوبان خدا 18

خوردنیها

نقش خوردنیها 15

روایت 20

روزی

شرایط استفاده از روزی 8; منشأ روزی 5

زهد

ناپسندی زهد افراطی 7

طغیان

آثار طغیان 17; زمینه طغیان 15، 16; گناه طغیان 19

طیبات

استفاده از طیبات 2

عمل

عمل ناپسند 7

قواعدفقهی 10

     قاعده حلیت 10

کفران

آثار کفران نعمت 17; اهمیت اجتناب از کفران نعمت  13; گناه کفران نعمت 19

گناهان کبیره 19

نعمت

احکام نعمت 14; استفاده از نعمت 9; اعتدال در استفاده از نعمت 12، 13; شرایط استفاده از نعمت 14; ناپسندی تحریم نعمت 7; نعمت خوردنیها 4; نعمت روزی 6; نعمت سلوی 1; نعمت طیبات 6; نعمت من 1

یهودیت

بهداشت در یهودیت 3; تغذیه در یهودیت 3

پی نوشت ها :

1. کافی، ج 1، ص 110، ح 5; نورالثقلین، ج 3، ص 386، ح 89.