تفسیر آیات قرآن کریم – سوره ص – آیه 81 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِلَی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ

تا آن گاه که وقت معلوم برسد.

1 - مهلت خواهی ابلیس برای تداوم حیاتش تا روز رستاخیز، تنها تا روز معین و مشخصی، مورد اجابت قرار گرفت.

من المنظرین . إلی یوم الوقت المعلوم

2 - حیات ابلیس، محدود است و پیش از اتمام عمر دنیا، به پایان می رسد. *

من المنظرین . إلی یوم الوقت المعلوم

3 - خداوند، به ابلیس تا پایان عمر جهان و انسان، مهلت داد و به او عمر طولانی بخشید.

من المنظرین . إلی یوم الوقت المعلوم

بسیاری از مفسران بر این عقیده اند که مقصود از «یوم» مطلق زمان است ـ نه روز ـ و مراد از «الوقت المعلوم» نفخه اولی می باشد که با آن عمر جهان و انسان به سر می رسد. برپایه این دیدگاه نام گذاری آن به «وقت معلوم»، برای این است که تنها خدا زمان دقیق آن را می داند.

4 - پایان عمر دنیا و آغاز جهان آخرت، در نزد خداوند مشخص و معلوم است.

فأنظرنی إلی یوم یبعثون . قال فإنّک من المنظرین . إلی یوم الوقت المعلوم

برداشت یاد شده مبتنی بر این اساس است که مقصود از «الوقت المعلوم» نفخه اولی و پایان عمر دنیا باشد.

5 - پایان عمر آدمی در دنیا، پایان حیات ابلیس و سرآغاز مرگ او است.

من المنظرین . إلی یوم الوقت المعلوم

6 - ابلیس، علی رغم نافرمانی از خداوند، از استجابت دعای خود مأیوس نشد.

قال ربّ فأنظرنی ... قال فإنّک من المنظرین . إلی یوم الوقت المعلوم

7 - انسان در هیچ حال نباید از استجابت دعایش به درگاه الهی، مأیوس شود.

قال ربّ فأنظرنی ... قال فإنّک من المنظرین . إلی یوم الوقت المعلوم

8 - «و من خطبة له علیه السلام: ...فقال سبحانه: اسجدوا لأدم فسجدوا إلاّ إبلیس ...فأعطاه اللّه النظرة إستحقاقاً للسخطة و استتماماً للبلیة و إنجازاً للعدة فقال: «إنّک من المنظرین إلی یوم الوقت المعلوم»...;(1)

[در نهج البلاغه آمده است:] خدای سبحان فرمود: بر آدم(ع) سجده کنید: ...پس ملائکه سجده کردند; مگر ابلیس... پس خدا به او مهلت داد تا استحقاق بیشتری برای سخط پیدا کند و آزمایش او تکمیل گردد و خدا به وعده خود وفا کند; پس فرمود: (إنّک من المنظرین . إلی یوم الوقت المعلوم)».

9 - «یحیی بن أبی العلا... انّ رجلاً دخل علی أبی عبداللّه(ع) فقال: أخبرنی عن قول اللّه عزّوجلّ لإبلیس «فإنّک من المنظرین . إلی یوم الوقت المعلوم» قال: ... و یوم الوقت المعلوم یوم ینفخ فی الصور نفخة واحدة فیموت إبلیس ما بین النفخة الأولی و الثانیة;(2)

یحیی بن أبی العلا روایت کرده است: شخصی بر امام صادق(ع) وارد شد و گفت: مرا از سخن خدای عزّوجلّ که به ابلیس فرمود: «فإنّک من المنظرین . إلی یوم الوقت المعلوم» خبر ده; حضرت فرمود: مراد از وقت معلوم، روزی است که یک بار در صور دمیده می شود، پس ابلیس بین دمیدن اول و دوم می میرد...».

آخرت

آغاز آخرت 4

ابلیس

اجابت دعای ابلیس 1، 6; امیدواری ابلیس 6; پایان عمر ابلیس 5; عصیان ابلیس 6; عمر طولانی ابلیس 3; فلسفه مهلت به ابلیس 8; محدوده حیات ابلیس 2; مدت مهلت به ابلیس 1، 3، 9; مرگ ابلیس 5

انسان

پایان عمر انسان ها 5

دعا

آداب دعا 7; امیدواری در دعا 7

دنیا

پایان دنیا 4

روایت 8، 9

پی نوشت ها :

1. نهج البلاغه، خطبه 1; نورالثقلین، ج 3، ص 13، ح41.

2. علل الشرایع، ج 2، ص 402، ح 2; نورالثقلین، ج 3، ص 13، ح 45.