تفسیر آیات قرآن کریم – سوره قصص – آیه 81 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَخَسَفْنَا بهِ وَبدَارِهِ الْأَرْضَ فَمَا کَانَ لَهُ مِن فِئَةٍ یَنصُرُونَهُ مِن دُونِ اللَّهِ وَمَا کَانَ مِنَ المُنتَصِرِینَ

پس وی و سرایش را در زمین فرو بردیم و برای هیچ گروهی نبود که در برابر [انتقام] خدا یاری اش کنند و خود [نیز] نتوانست از خویشتن دفاع کند.

 

1 - اقدام خداوند به از میان برداشتن قارون و فرو بردن وی و خانه اش در درون زمین

 

فخسفنا به و بداره الأرض

 

2 - هلاکت قارون، بازتاب طغیان و رفتار ظالمانه وی با مردم خویش بود.

 

إنّ قـرون کان من قوم موسی فبغی علیهم ... فخسفنا به و بداره الأرض

برداشت یاد شده با توجه به تفریع «فخسفنا» بر «فبغی علیهم» به دست می آید.

 

3 - فرجام شوم قارون، درس عبرتی است برای همه ثروتمندان مغرور و طغیانگر.

 

إنّ قارون ... فبغی علیهم ... فخسفنا به و بداره الأرض

 

4 - تهدید مشرکان مغرور و قارون صفت صدر اسلام از سوی خداوند به عذاب ذلّت بار

 

إنّ قـرون کان من قوم موسی فبغی علیهم ... فخسفنا به و بداره الأرض

یادآوری فرجام شوم قارون، پس از بیان بهانه جویی های سردمداران مشرک مکه ـ که همگی از ثروتمندان بودند ـ نوعی تهدید به آنان است که باید به هوش باشند; زیرا ممکن است خداوند آنان را نیز هم چون قارون با خواری و ذلت هلاک کند.

 

5 - حضور نداشتن مردم به هنگام واقعه فرورفتن خانه قارون در دل زمین

 

فما کان له من فئة ینصرونه

چنان که از آیه بعد استفاده می شود واقعه «فرو رفتن قارون» هنگام شب رخ داد; یعنی، زمانی که مردم در خانه هایشان آرمیده بودند. بنابراین در آن لحظه کسانی نبودند که بتوانند به یاری قارون بشتابند و قارون در اوج بی کسی در کام زمین فرو رفت. جمله «ما کان له من فئة...» بیانگر این معنا است.

 

6 - تنهایی قارون (نبودن خدمه وی) در لحظه فرو رفتن وی با خانه اش در کام زمین

 

فما کان له من فئة ینصرونه

 

7 - تنها خداوند، شاهد فرورفتن قارون و خانه اش در کام زمین بود.

 

فما کان له من فئة ... من دون اللّه

«من دون اللّه» استثنا از «من فئة» است; یعنی، در آن لحظه کسی جز خدا حضور نداشت.

 

8 - تلاش بی ثمر قارون، برای نجات جان خویش از فرو رفتن در زمین

 

و ما کان من المنتصرین

مقصود این است که قارون در لحظه فرو رفتن نه کسی را داشت که به او کمک کند و نه خودش می توانست جان خویش را نجات دهد.

 

9 - خواری، ذلت، عجز و ناتوانی سخت قارون به هنگام فرورفتن در کام زمین

 

فما کان له من فئة ینصرونه من دون اللّه و ما کان من المنتصرین

 

10 - طغیان، سرمستی، فسادانگیزی، فخرفروشی و خودنمایی، از عوامل هلاکت و نابودی

 

إنّ قـرون ... فبغی ... لاتفرح ... و لاتبغ الفساد ... فخرج علی قومه فی زینته ... فخسفنا به و بداره الأرض

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که خداوند پس از برشمردن تعدادی از اوصاف ناپسند قارون، مسأله نابودی وی را مطرح فرمود. این نکته می رساند که اوصاف یاد شده در نابودی وی مؤثر بوده است.

 

11 - «عن النبی(ص):... إنّ قارون أوّل من اختال فخسف اللّه به و بداره الأرض;(1)

 

از نبی اکرم(ص) روایت شده است:... قارون اولین کسی بود که تکبر ورزید; پس خدا او و خانه اش را در زمین فرو برد».

بنی اسرائیل

بنی اسرائیل و هلاکت قارون 5

تفاخر

آثار تفاخر 10

ثروتمندان

تهدید ثروتمندان صدراسلام 4; هشدار به ثروتمندان 3

خدا

تهدیدهای خدا 4; عذابهای خدا 1; گواهی خدا 7

خودنمایی

آثار خودنمایی 10

روایت 11

سرمستی

آثار سرمستی 10

طغیان

آثار طغیان 10

طغیانگران

هشدار به طغیانگران 3

ظلم

آثار ظلم 10

عبرت

عوامل عبرت 3

عذاب

تهدید به عذاب ذلت بار 4; مراتب عذاب 4

فساد

آثار فساد 10

قارون

آثار تکبر قارون 11; آثار طغیانگری قارون 2; آثار ظلم قارون 2; بی تأثیری تلاش قارون 8; بی یاوری قارون 6; ذلت قارون 9; عبرت از فرجام شوم قارون 3; عجز قارون 9; عوامل هلاکت قارون 2; فروروی قارون در زمین 1، 5، 6، 7، 8، 9، 11; قصه قارون 1، 5، 6، 8، 9; گواهان هلاکت قارون 7; نابودی خانه قارون 1; هلاکت قارون 1

متکبران

هشدار به متکبران 3

هلاکت

عوامل هلاکت 10

پی نوشت ها :

1. من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 7، ب 1، ح 1; نورالثقلین، ج 4، ص 140، ح 113.