تفسیر آیات قرآن کریم – سوره یوسف – آیه ۳۴ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَاسْتَجَابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ کَیْدَهُنَّ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ

پس پروردگارش درخواست او را اجابت کرد. در نتیجه نیرنگ آنان را از او برگردانید ; زیرا اوست که شنوا و داناست.

 

1ـ خداوند ، دعای یوسف(ع) (درخواست رهایی از کید زلیخا و همپالگیهای وی) را اجابت کرد و او را از مکر آنان مصون داشت.

فاستجاب له ربه فصرف عنه کیدهنّ

«استجابة» (مصدر استجاب) به معنای پذیرفتن درخواست است.

 

2ـ امداد خداوند ، مایه رهایی یوسف(ع) از گناه و مکر و افسون زلیخا و زنان اشراف شد.

فاستجاب له ربه فصرف عنه کیدهنّ

 

3ـ زلیخا و زنان اشراف ، در اثر توسل یوسف(ع) به درگاه خدا ، از او مأیوس گشته و از مکر و تزویر ، علیه او منصرف شدند.

فصرف عنه کیدهنّ

مراد از کید زنان، تقاضای مکرر آنان با عشوه ها و اظهار شیفتگی است. بنابراین عبارت «صرف عنه کیدهنّ» دلالت می کند که پس از دعای یوسف(ع)، دیگر آن مراوده ها و تقاضاها از یوسف(ع) نشد. گفتنی است که «ثم» در آیه بعد، مؤید این نکته است که یأس زنان و انصرافشان از وی، پیش از زندانی شدن او بوده است، نه اینکه زندانی شدنش، عامل قطع مراوده شده باشد.

 

4ـ اظهار نیاز به درگاه خدا ، دارای نقشی بسزا در جلب حمایت او و برآورده شدن نیازهای انسان

فاستجاب له ربه ... إنه هو السمیع العلیم

 

5ـ نقش دعا در رقم خوردن سرنوشت آدمی

إلاّ تصرف عنی کیدهنّ ... فاستجاب له ربه فصرف عنه کیدهنّ

 

6ـ نجات یوسف(ع) از کید زلیخا و دیگر زنان ، جلوه ای از ربوبیت الهی بر آن حضرت

فاستجاب له ربه فصرف عنه کیدهنّ

 

7ـ اجابت دعای بندگان ، پرتوی از ربوبیت الهی است.

فاستجاب له ربه

 

8ـ نقش خداوند در سلوک و رفتار انسان و سرنوشت او

إلاّ تصرف ... فصرف عنه کیدهنّ

 

9ـ خواست خود آدمی ، در رقم خوردن سرنوشت او از ناحیه خداوند ، نقشی بسزا دارد.

قال رب السجن أحب ... فصرف عنه کیدهنّ

 

10ـ خواست انسانها و تلاش آنان در برابر اراده خداوند ، شکست خورده و بی ثمر است.

فصرف عنه کیدهنّ

 

11ـ تنها خداوند ، سمیع (شنوای مطلق) و علیم (دانای مطلق) است.

إنه هو السمیع العلیم

«هو» ضمیر فصل و حاکی از حصر است. «ال» در «السمیع» و «العلیم» برای استغراق صفات است و لذا آن دو صفت در برداشت ، به شنوا و دانای مطلق تفسیر شد.

 

12ـ خداوند ، شنوای دعای بندگان و اجابت کننده آن است.

فاستجاب له ربه ... إنه هو السمیع

«سمیع» علاوه بر اینکه دلالت بر شنوایی خداوند دارد ، به قرینه «فاستجاب له ربه» حاکی از اجابت دعا نیز می باشد.

 

13ـ خداوند ، به احوال بندگان و نیازهای آنان داناست.

فاستجاب له ربه ... إنه هو السمیع العلیم

 

14ـ خداوند ، به ترفندها و مکرهای آدمیان و راه خنثی کردن و از میان بردن آن ، آگاه است.

 

فصرف عنه کیدهنّ إنه هو السمیع العلیم

از مصداقهای مورد نظر برای متعلق «سمیع» و «علیم»، به قرینه «کیدهنّ» ترفند زنان اشراف ، و به قرینه «صرف عنه» از میان بردن مکرهای ایشان است.

 

15ـ خداوند ، برای آگاهی به خواست بندگان نیازی به مقال و عرض حال آنان ندارد.

إنه هو السمیع العلیم

می توان گفت از اهداف یادآوری علم خدا پس از بیان شنوایی او ، این حقیقت است که در آگاهی خداوند به حاجت انسانها ، به درخواست کردن و به زبان جاری کردن نیازی نیست ، گرچه در اجابت آن مؤثر است.

اسما و صفات:

سمیع 11، 12; علیم 11; مجیب 12

اشراف مصر:

زنان اشراف مصر و دعای یوسف(ع) 3; نجات از مکر زنان اشراف مصر 2، 6; یأس زنان اشراف مصر 3

انسان:

حالات انسان 13; خواسته های انسان و اراده خدا 10; عجز انسان ها 10; مکر انسان ها 14; نقش خواسته های انسان 9; نیازهای انسان 13

خدا:

آثار امدادهای خدا 2; اختصاصات خدا 11; اهمیت اراده خدا 10; زمینه حمایتهای خدا 4; شنوایی خدا 12; علم غیب خدا 13، 14، 15; نشانه های ربوبیت خدا 6، 7; نقش خدا 8; ویژگیهای علم خدا 15

دعا:

آثار دعا 4، 5; اجابت دعا 7; اجابت کننده دعا 12; زمینه اجابت دعا 4

رفتار:

عوامل مؤثر در رفتار 8

زلیخا:

زلیخا و دعای یوسف(ع) 3; نجات از مکر زلیخا 1، 2، 6; یأس زلیخا 3

سرنوشت:

عوامل مؤثر در سرنوشت 5، 8، 9

یوسف(ع):

آثار دعای یوسف(ع) 3; اجابت دعای یوسف(ع) 1; عوامل نجات یوسف(ع) 2; قصه یوسف(ع) 1، 2، 3; نجات یوسف(ع) 6