تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مائده – آیه ۳۴ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِلاَّ الَّذینَ تَابُواْ مِن قَبْلِ أَن تَقْدرُواْ عَلَیْهِمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ

مگر کسانی که پیش از آن که شما بر آنان دست یابید توبه کنند، پس بدانید که خدا آمرزگار و رحیم است.

 

1 سقوط حدود چهارگانه (قتل، به دار آویختن، قطع دست و پا و تبعید) از محاربان و فسادانگیزانی که پیش از دستگیری توبه کنند.

انما جزؤا الذین یحاربون ... الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم

 

2 محاربان مفسد در صورتی که پیش از دستگیری توبه کنند، به عذاب آخرت گرفتار نخواهند شد.

و لهم فی الاخرة عذاب عظیم. الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم

 

3 توبه و اظهار پشیمانی تبهکاران محارب پس از به چنگ افتادن، فاقد ارزش و اعتبار برای سقوط حد و رهایی از عذاب دوزخ

انما جزؤا الذین ... الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم

 

4 مردم، فاقد هرگونه حقی در ثبوت و یا سقوط حد محاربان و مفسدان

الا الذین تابوا

خداوند حد محارب مفسد را در صورت توبه او ساقط کرده است و سقوط آن را مشروط به چیزی، مانند اعلام رضایت صاحبان حق، قرار نداده است. بنابراین در اثبات و نفی این حد، برای مردم حقی وجود ندارد.

 

5 محاربان و فسادگران در صورتی که به تبعید محکوم شوند، همواره باید در تبعید بسر برند.

او ینفوا من الارض ... الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم

ظاهر استثناء (الا الذین ...) این است که به تمامی فرازهای آیه پیش مربوط می باشد. بنابراین حکم تبعیدی که پس از دستگیری صادر شود، هرگز الغا نخواهد شد، گر چه شخص تبعیدی توبه کند.

 

6 خداوند فراخوان محاربان و مفسدان به دست شستن از فسادگری و ستیزه جویی با خدا و رسول (ص)

الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم

 

7 راه توبه برای همه بندگان، حتی محاربان و مفسدان، باز است.

الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم

 

8 معافیت قانونی مجرمان از کیفرهای دنیوی، در موارد کارایی توبه، در گرو توبه ایشان پیش از دستگیری است.

الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم

جمله «تابوا من قبل ان تقدروا علیهم» می تواند اشاره به ملاک ثمربخشی توبه در کیفرهای اجتماعی داشته باشد. یعنی باید احراز شود که قصد توبه کننده از اظهار پشیمانی، فرار از مجازات نیست، که نشانه آن توبه، اظهار ندامت قبل از دستگیری است.

 

9 گرفتاری به کیفرهای گناه، موجب از دست رفتن فرصت توبه و بازگشت به خدا

الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم

 

10 خداوند، آمرزنده و مهربان است.

فاعلموا إنّ اللّه غفور رحیم

 

11 مغفرت و آمرزندگی خداوند همواره قرین رحمت و مهر اوست.

إنّ اللّه غفور رحیم

برداشت فوق مبتنی بر این است که «رحیم» صفت برای «غفور» باشد.

 

12 ضرورت توجه و باور به آمرزندگی و رحمت بیکران خداوند

فاعلموا إنّ اللّه غفور رحیم

 

13 خداوند پذیرای توبه بندگان، حتی محاربان و فسادگران

الا الذین تابوا ... فاعلموا إنّ اللّه غفور رحیم

 

14 توبه انسانها و پذیرش آن از سوی خداوند، جلوه ای از مغفرت و رحمت اوست.

الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم فاعلموا إنّ اللّه غفور رحیم

جمله « فاعلموا ان اللّه غفور رحیم» پس از «الذین تابوا» می تواند به دو معنا اشاره داشته باشد: اول اینکه موفق شدن انسانها به توبه با توفیق خداوند و برخاسته از مغفرت و رحمت اوست. دوم اینکه پذیرش توبه نیز برخاسته از مغفرت و رحمت اوست.

 

15 سقوط حد از محاربان مفسد در صورت توبه، پرتویی از رحمت و مغفرت الهی است.

الا الذین تابوا ... فاعلموا إنّ اللّه غفور رحیم

احکام: 1، 3، 5

ایمان:

به آمرزش خدا 12 ; ایمان به رحمت خدا 12 ; متعلق ایمان 12

توبه:

آثار توبه 1، 2، 8، 15 ; ارزش توبه 3 ; شرایط قبول توبه 8 ; فراگیری توبه 7 ; قبول توبه 14 ; موانع توبه 9

حدود:

اسقاط حدود 1

خدا:

آثار آمرزش خدا 14، 15 ; آثار رحمت خدا 14، 15 ; آمرزش خدا 10، 11 ; جنگ با خدا 6 ; دعوت خدا 6 ; رحمت خدا 11 ; مهربانی خدا 10، 11

ذکر:

اهمیت ذکر 12

عذاب:

عفو از عذاب 2

گناه:

آثار گناه 9

مجرمان:

توبه مجرمان 8

محارب:

احکام محارب 1، 3، 5 ; پشیمانی محارب 3 ; تبعید محارب 5 ; توبه محارب 1، 2، 3، 7 ; قبول توبه محارب 13، 15 ; کیفر محارب 4 ; مسؤولیت محارب 6

محمّد (ص):

جنگ با محمّد (ص) 6

مفسدان:

تبعید مفسدان 5 ; توبه مفسدان 1، 2، 7 ; قبول توبه مفسدان 13، 15 ; کیفر مفسدان 4 ; مسؤولیت مفسدان 6