تفسیر آیات قرآن کریم – سوره کهف – آیه ۶۰ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِذْ قَالَ مُوسَی لِفَتَاهُ لَا أَبْرَحُ حَتَّی أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَیْنِ أَوْ أَمْضِیَ حُقُبًا

و یاد کن وقتی را که موسی به خدمتگذار خود گفت: من دست از سیر خود برنمی دارم تا به محل تلاقی آن دو دریا برسم چه زود برسم یا مدتی طولانی راه پویم.

 

1- موسی(ع) برای یافتن خضر، با عزمی راسخ و جدّی، سفر خود را به مجمع البحرین آغاز کرد.

لاأبرح حتّی أبلغ مجمع البحرین

«لاأبرح» صیغه متکلم از «برح» و به معنای «دست برنمی دارم» و تأکید بر پشتکار در انجام دادن کار است.

 

2- موسی(ع) در جُستار تحقیقیِ خویش برای یافتن خضر، با خدمت کار خود (یوشع(ع)) همراه بود.

و إذ قال موسی لفتیه لاأبرح

«فتی» به معنای جوان است. در تعبیرات قرآن، از غلام و خدمت کار نیز با این تعبیر یاد شده است. لازم به ذکر است که بنابر برخی از روایات مأثور، همراه و همسفر موسی(ع)، «یوشع بن نون» وصی آن حضرت بوده است.

 

3- حقایقی آموزنده، در سرگذشت ملاقات موسی(ع) و خضر(ع) وجود دارد.

و إذ قال موسی لفتیه لاأبرح

عالمی که موسی(ع) با او ملاقات کرده، بنابر آنچه که در روایات آمده است، حضرت خضر(ع) است و موسی(ع) نیز همان پیامبر معروف. گرچه در این موضوع آرای دیگری نیز اِبراز شده، ولی به گفته علامه طباطبایی (ره) به دلیل یاد فراوان از موسی(ع) در قرآن، اگر غیر او مراد بود، قرینه ای در قرآن ذکر می گردید تا رفع التباس شود.

 

4- تلاش موسی(ع) برای یافتن خضر(ع)، واقعه ای درخور یادآوری و توجّه است.

و إذ قال موسی لفتیه لاأبرح

«إذ» مفعول برای «اُذکر» در تقدیر است.

 

5- موسی(ع) همسفر خود را از احتمال طولانی بودن سفرشان آگاه ساخت و احتمال بازگشت از نیمه راه را منتفی دانست.

و إذ قال موسی لفتیه لاأبرح ... أو أمضی حقبًا

 

6- موسی(ع) از امکان دسترسی به خضر، در محل تلاقی دو دریا، مطلع بود.

لاأبرح حتّی أبلغ مجمع البحرین

 

7- آگاه ساختن فرمانبران و همراهان از مقصد نهایی سفر و مشکلات احتمالی راه، از آداب مسافرت است.

و إذ قال موسی لفتیه لاأبرح حتّی أبلغ

موسی(ع) برای همراهِ خویش، مقصد مورد نظر و نیز مقدار همّت و عزمی را که برای رسیدن به آن دارد، بیان کرده است و از آن جهت که نقل کار پیامبران در قرآن جملگی، برای توصیه و تذکر است، برداشت بالا به دست می آید.

 

8- حضرت موسی(ع) ملاقات با حضرت خضر(ع) را آن اندازه مهم و با ارزش می دانست که حتی جستوجو در زمانی طولانی را برای آن روا می دید.

لاأبرح حتّی ... أو أمضی حقبًا

«حقب» به معنای «دهر و زمانی طولانی» است اهل لغت آن را هشتاد سال نیز دانسته اند و مراد از پیمودن آن نیز، همان رسیدن به مجمع البحرین بوده است; یعنی، حتّی أبلغ مجمع البحرین بسیر قریب أو أسیر أزماناً طویلة.

 

9- مجمع البحرین، در موقعیتی بسیار دور نسبت به منطقه سکونت حضرت موسی(ع) قرار داشت.

لاأبرح حتّی أبلغ مجمع البحرین أو أمضی حقبًا

تأکید حضرت موسی(ع) بر دست برنداشتن از سفر و طلب تا رسیدن به محل موعود، اگرچه عمری را در این کار مصروف کند، دال بر آن است که موسی(ع) برای رسیدن به آن منطقه راه درازی در پیش داشته است.

 

10- پایداری در مسیر اهداف ارزشمند و متعالی مطلوب است.

و إذ قال موسی لفتیه لاأبرح ... أو أمضی حقبًا

 

11- داستان موسی و خضر(ع)، نمونه ای از مثال های متنوع قرآنی، در جهت هدایت مردم است.

و لقد صرّفنا فی هـذا القرءان للناس من کلّ مثل ... و إذ قال موسی لفتیه لاأبرح

 

12- «عن أبی جعفر(ع): کان وصیّ موسی بن عمران، یوشع بن نون و هو فتاه الذی ذکر اللّه فی کتابه ;

از امام باقر(ع) روایت شده: جانشین موسی بن عمران، یوشع بن نون بود و او، همان جوان همراه موسی(ع) بود که خداوند، او را در قرآن یاد کرده است».(1)

استقامت:

استقامت در هدف مقدس 10

خضر(ع):

تعالیم قصه خضر(ع) 3; جستجوی خضر(ع) 1، 2، 4; قصه خضر(ع) 1، 6، 11; ملاقات با خضر(ع) 3

ذکر:

ذکر قصه خضر(ع) 4; ذکر قصه موسی(ع) 4

روایت 12:

قرآن:

تنوع بیانی قرآن 11; مثالهای قرآن 11; هدایتگری قرآن 11

مجمع البحرین:

موقعیت جغرافیایی مجمع البحرین 9

مسافرت:

آداب مسافرت 7

موسی(ع):

اهمیت ملاقات موسی(ع) با خضر(ع) 8; بینش موسی(ع) 8; تعالیم قصه موسی(ع) 3; تلاش موسی(ع) 4; جانشین موسی(ع) 12; حتمیت مسافرت موسی(ع) 5; خادم موسی(ع) 2; عزم راسخ موسی(ع) 1; قصه موسی(ع) 1، 2، 5، 6، 11; مسافرت موسی(ع) 6; مسافرت موسی(ع) به مجمع البحرین 1; مکان ملاقات موسی(ع) و خضر(ع) 6; ملاقات موسی(ع) با خضر(ع) 3; موسی(ع) و یوشع(ع) 2; همسفر موسی(ع) 2، 5، 12

همسفر:

اعلام مقصد به همسفر 7

یوشع(ع):

جانشینی یوشع(ع) 12; قصه یوشع(ع) 5

پی نوشت ها :

1. تفسیر عیاشی، ج 2، ص 330، ح 42; نورالثقلین، ج 3، ص 272، ح 130.