تفسیر آیات قرآن کریم – سوره زمر – آیه 36 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

َلَیْسَ اللَّهُ بکَافٍ عَبْدَهُ وَیُخَوِّفُونَکَ بالَّذینَ مِن دُونِهِ وَمَن یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ

آیا خدا برای بنده اش کافی نیست؟ و تو را [ای پیامبر!] به آنها که غیر او هستند می ترسانند و هر که را خدا گمراه کند هیچ راهنمایی ندارد.

 

1 - خداوند، کفایت کننده امور بندگان و بی نیازکننده آنان از دیگران است.

 

ألیس اللّه بکاف عبده

«کافی» به کسی گفته می شود که با وجود او، از دیگران بی نیازی حاصل می شود.

 

2 - خداوند، شایسته ترین حامی بندگان و دفع کننده شر دشمنان از آنان است.

 

ألیس اللّه بکاف عبده

مقصود از کفایت خداوند، با توجه به جملات بعدی آیه شریفه ـ که درباره تهدیدها و ارعاب های دشمنان سخن می گوید ـ حمایت الهی از پیامبر(ص) و مؤمنان در برابر دشمنان است.

 

3 - پیامبر(ص)، بنده برجسته و مقرب خداوند

 

ألیس اللّه بکاف عبده

برداشت یاد شده از اضافه «عبد» به ضمیر اسم جلاله ـ که از نوع اضافه تشریفی است ـ استفاده می شود.

 

4 - عبودیت پیامبر(ص)، برجسته ترین صفت آن حضرت

 

ألیس اللّه بکاف عبده

توصیف پیامبر(ص) به صفت عبودیت وانتخاب این صفت از میان دیگر اوصاف آن حضرت، می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.

 

5 - عبودیت خداوند، مقامی است بس ارجمند.

 

ألیس اللّه بکاف عبده

 

6 - عبودیت خداوند، موجب بهره مندی از لطف و امداد الهی

 

ألیس اللّه بکاف عبده

 

7 - تسلی و دلداری خداوند به پیامبر(ص) در برابر آزار وارعاب دشمنان

 

ألیس اللّه بکاف عبده

 

8 - ترسانیدن و به هراس افکندن پیامبر(ص) و مؤمنان از ضربات دشمنان، از روش های مبارزاتی مشرکان و کافران

 

و یخوّفونک بالذین من دونه

 

9 - مشرکان، پیامبر اسلام را از مبارزه با معبودهایشان برحذر داشته و از قهر آنان می ترساندند.

 

و یخوّفونک بالذین من دونه

برداشت یاد شده مبتنی بر این فرض است که مقصود از «الذین من دونه» معبودهای مشرکان باشد; چنان که بسیاری مفسران گفته اند: بت پرستان مکه پیامبر(ص) را از خشم و غضب بت ها برحذر می داشتند.

 

10 - مشرکان، معتقد به شعورمندی معبودها و تأثیرگذاری آنها در سرنوشت انسان ها

 

و یخوّفونک بالذین من دونه

اعتقاد به گزند رساندن معبودهایی چون بت، بیانگر مطلب یاد شده است.

 

11 - خداوند، بهترین و شایسته ترین مدافع و حامی پیامبر(ص) و مؤمنان در برابر تهدید و ارعاب دشمنان

 

و یخوّفونک بالذین من دونه

 

12 - گمراه شده الهی، برای همیشه از هدایت محروم است.

 

و من یضلل اللّه فما له من هاد

 

13 - ناتوانی همگان از هدایت گمراه شده الهی

 

و من یضلل اللّه فما له من هاد

 

14 - هدایت کردن مشرکان و کافران در صدر اسلام (نیمه نخست رسالت)، عملی مشکل و ناامیدانه بود.

 

و من یضلل اللّه فما له من هاد

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این آیه در مکه نازل گردیده بود و در آن زمان مشرکان دست از مواضع شرک آلود خود برنمی داشتند. ازاین رو آیه شریفه درصدد بیان این حقیقت است که ایمان آوردن آنان، بسیار مشکل و مأیوسانه است و پیامبر(ص) نباید بیش از این، غم آنها را بخورد و خود را به زحمت بیاندازد.

اسلام:

تاریخ صدر اسلام 9، 14

انسان:

حامی انسان ها 2; عجز انسان ها 13; منشأ تأمین انسان ها 1

حمایتهای خدا:

مشمولان حمایتهای خدا 11

خدا:

حمایتهای خدا 2; زمینه امدادهای خدا 6; زمینه لطف خدا 6; کفایت خدا 1; ویژگیهای اضلال خدا 12، 13

دشمنان:

اذیتهای دشمنان 7; روش برخورد دشمنان 8; منشأ دفع شر دشمنان 2

عبادت:

آثار عبادت خدا 6

عبودیت:

مقام عبودیت 5

عقیده:

عقیده به شعور معبودان باطل 10

کافران:

روش مبارزه کافران 8; هدایت ناپذیری کافران صدراسلام 14

گمراهان:

عجز از هدایت گمراهان 13; محرومیت گمراهان 12

مؤمنان:

حامی مؤمنان 11

محمد(ص):

اذیت محمد(ص) 7; ایجاد ترس در محمد(ص) 8; تقرب محمد(ص) 3; حامی محمد(ص) 11; دلداری به محمد(ص) 7; عبودیت محمد(ص) 3، 4; مشکلات محمد(ص) 14; مقامات محمد(ص) 3، 4; ممانعت از شرک ستیزی محمد(ص) 9

مشرکان:

روش برخورد مشرکان صدراسلام 9; روش مبارزه مشرکان 8; عقیده مشرکان 10; هدایت ناپذیری مشرکان صدراسلام 14

مقربان: 3

هدایت:

محرومان از هدایت 12