تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اعراف – آیه ۵۲ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَلَقَدْ جِئْنَاهُم بکِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَی عِلْمٍ هُدًی وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ

و همانا ما کتابی برایشان آوردیم که آن را از روی علم تفصیل داده ایم تا هدایت و رحمتی باشد برای مردمی که ایمان نمی آورند.

 

1 قرآن، کتابی از جانب خداوند و ارجمند و گرانقدر

و لقد جئنهم بکتب

مراد از «کتاب» قرآن کریم است که به صورت نکرده آورده شده تا اشاره به عظمت و والایی آن باشد.

 

2 خداوند قرآن را بر اساس علم خویش تبیین کرده و معارف آن را به روشنی بیان داشته است.

و لقد جئنهم بکتب فصلنه علی علم

«علی علم» می تواند متعلق به «فصلنه» باشد و نیز می تواند متعلق به «جئنهم» گرفته شود. برداشت فوق مبتنی بر احتمال اول است.

 

3 نزول قرآن ناشی از علم کامل خداوند به نیازهای هدایتی مردم

و لقد جئنهم بکتب فصلنه علی علم هدی

برداشت فوق مبتنی بر این احتمال است که «علی علم» متعلق به «جئنهم» باشد. نکرده بودن کلمه «علم» اشاره به عظمت آن علم دارد که در برداشت فوق به «علم کامل» تعبیر شده است.

 

4 قرآن، کتابی قابل درک برای مردم و همگان توانا بر بهره گیری از هدایتهای آن

و لقد جئنهم بکتب فصلنه علی علم هدی و رحمة

 

5 قرآن، ارائه کننده دینی به دور از هر گونه باطل و مبرا از امور واهی و بازدارنده از سعادت انسان

الذین اتخذوا دینهم لهواً و لعباً ... و لقد جئنهم بکتب فصلنه

 

6 معارف و احکام قرآن موجب هشیاری انسان از فریفتگی به حیات دنیاست.

غرتهم الحیوة الدنیا ... و لقد جئنهم بکتب

 

7 انسانها با نزول قرآن و دریافت آن هیچ عذر و توجیهی برای گرایش به کفر، به فراموشی سپردن قیامت، فریب خوردن به حیات دنیا و انکار آیات الهی ندارند.

الذین اتخذوا دینهم لهواً و لعباً ... و لقد جئنهم بکتب

آیه مورد بحث در پی بیان گرفتاری کافران به آتش دوزخ و بیان عامل دوزخی شدن آنان، اشاره به اتمام حجت الهی برای همگان دارد. یعنی با نزول قرآن و معارف آن بهانه ای برای روی آوری به عقاید و اعمالی که در آیه قبل علل گرفتاری به دوزخ معرفی شده، وجود ندارد.

 

8 هدف از نزول قرآن هدایت مردم و دستیابی به رحمت بیکران خداوند است.

و لقد جئنهم بکتب فصلنه علی علم هدی و رحمة

با توجه به اینکه همگان دعوت به ایمان شده اند و نیز اینکه آیه در مقام احتجاج علیه کافران است، معلوم می شود متعلَّق «هدی» و «رحمة» کلمه ای همانند «للناس» می باشد. یعنی: جئنهم بکتب هدی للناس و رحمة لهم. قابل ذکر است که «هدی» و «رحمة» معفول له برای «جئنهم» است.

 

9 قرآن، گنجینه ای از رحمتهای ویژه الهی برای مؤمنان به آن

هدی و رحمة لقوم یؤمنون

 

10 قرآن، جلوه ای از علم و هدایت و رحمت بیکران خداوند

فصلنه علی علم هدی و رحمة

 

11 تنها مؤمنان به قرآن بهره مند از هدایتها و رحمتهای بیکران آن هستند.

هدی و رحمة لقوم یؤمنون

با توجه به اینکه هدف از نزول قرآن هدایت مردم و دستیابی همگان به رحمت ویژه الهی است، به نظر می رسد «لقوم یؤمنون» اشاره به این حقیقت داشته باشد که تنها مؤمنان از هدایتها و رحمتهای ویژه بهره مند خواهند شد. گفتنی است مراد از «لقوم یؤمنون» به دلیل فراز قبل، مؤمنان به قرآن می باشند.

آیات خدا:

عذر بر تکذیب آیات خدا 7

انسان:

نیازهای معنوی انسان 3

ایمان:

آثار ایمان 11 ; ایمان به قرآن 11

خدا:

رحمت خدا 9، 10 ; علم خدا 2، 3، 10 ; موجبات رحمت خدا 8 ; هدایت خدا 10

دنیا:

فریبندگی دنیا 6

دنیاطلبی:

عذر بر دنیاطلبی 7 ; موانع دنیاطلبی 6

قرآن:

اتمام حجت قرآن 7 ; تبیین تعالیم قرآن 2 ; تعالیم قرآن 5 ; تنزیه قرآن 5 ; رحمت قرآن 11 ; فضیلت قرآن 1، 2، 9، 10 ; فلسفه نزول قرآن 3، 8 ; فهم قرآن 4 ; قرآن و خرافات 5 ; نقش قرآن 6، 7 ; وحیانیت قرآن 1 ; هدایتگری قرآن 3، 4، 8، 11

قیامت:

عذر بر فراموشی قیامت 7

کفر:

عذر بر کفر 7

گمراهی:

عذر بر گمراهی 7

مؤمنان:

رحمت بر مؤمنان 9 ; ویژگی مؤمنان 11 ; هدایت مؤمنان 11

مشمولان رحمت: 9، 11

هدایت:

اهمیت هدایت 8